Молдашов Н.О., Сақтап А.А., Айтхожаев У.И.
ҚР САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЗЕРТТЕЛУІ МЕН ПРОБЛЕМАЛАРЫ *
Аннотация:
Мақала салық пен оның қызметтері, салық салу қағидаттары мен оның мемлекеттік даму, мемлекеттің әлеуметтік жобалар асыруындағы ролі және де, ҚР шағын-орта кәсіпкерлік иелері төлеуге міндетті саналатын салықтар тізімі мен қазіргі ҚР салық жүйесі құрылымы арасындағы проблемалар туралы мәселе қозғайды
Ключевые слова:
фискалды саясат, кәсіпкерлік, салық, прогрессивті салық, анализ, аналитика, бюджет, қаржы саясаты, ресурс, қаржы капиталы
Мемлекеттің әлеуметтік тұрақтылығын сақтауда бюджет жүйесі ерекше маңызға ие. Бюджеттер, сондай-ақ қарыздар, арнайы қорлар және жергілікті өзін-өзі басқару кәсіпорындарының қаржылары кіретін қаржының орталық бөлігі болып табылады. Қаржы мемлекеттің әкімшілік құрылымына байланысты жерлердің, аудандардың, арнайы экономикалық зоналардың , қауымдастықтардың, қалалардың әкімшілік бірліктерінің аумақтарында әрекет етеді. Бюджеттердің негізін салықтар мен қарыздар құрайды. Бюджет шығындарының негізгі үлесі экономикалық және әлеуметтік инфрақұрылымға: білім беру, денсаулық сақтау, санитария, әлеуметтік шығыстарға келеді Салықтар тауарлық өндіріспен, қоғамды кластарға бөлумен және әскерді, соттарды және басқа да қажеттіліктерді ұстауға қаражат талап етілген мемлекеттің пайда болуымен бірге пайда болды. "Салық салуда мемлекеттің экономикалық айқын өмір сүруі іске асырылған" - деп әділ атап өтті кезінде атақты К. Маркс. Салықтың атқаратын бірнеше қызметтері, функциялары бар. Жалпы "функция" ұғымы ғылыми және практикалық қызметте кеңінен қолданылады. Сөзбе-сөз, латын тілінен аударғанда функция "орындау" дегенді білдіреді. Салықтардың негізгі функциясы фискалдық болып табылады, оның көмегімен мемлекеттік ақша қорларын қалыптастыру жүргізіледі, яғни мемлекеттің жұмыс істеуі үшін материалдық жағдайлар жасалады. Фискалдық функция ұлттық табыс құнының бір бөлігін халықтың аз қамтамасыз етілген әлеуметтік топтарының пайдасына қайта бөлудің нақты мүмкіндігін қамтамасыз етеді. Фискалдық функция мемлекеттің экономикалық қатынастарға араласуы үшін объективті алғышарттар жасайды. Бұл дегеніміз, фискалдық функция реттеуші функцияның әрекетін тудырады. Реттеуші функция салықтар қайта бөлу процестерінің белсенді қатысушысы ретінде өндіріске әсер ететінін білдіреді, оның қарқынын ынталандырып немесе тежеп, оның қарқынын күшейтіп немесе тежеп, капиталдың жинақталуын күшейтіп немесе әлсіретіп, халықтың төлем қабілеттілігінің сұранысын кеңейтіп немесе азайтып. Бұл функция фискалдық қызметтен ажыратылмайды және онымен тығыз байланыста болады. Салықтарды бөлу функциясы бағалармен, кірістермен, пайыздармен күрделі өзара әрекеттестікте көрінеді. Салықтар ұлттық кірісті, заңды және жеке тұлғалардың кірістерін бөлу және қайта бөлу құралы болып табылады. Кез келген өркениетті мемлекетте салық салу белгілі бір қағидаттарға - салық саласындағы негіз қалаушы идеялар мен ережелерге негізделуі тиіс. Бұл қағидаттар барлық уақытта қоғам тарапынан ерекше назар аударылатын болды,себебі оларға халықтың әлеуметтік - экономикалық әл-ауқаты мен азаматтардың тыныштығы тәуелді болды. Қазақстандық салық жүйесіне салық салу принциптерінің жиынтығы төмендегі кестеде қарастырылған. Қазақстанда нарықтық экономикаға көшудің басталуы (1991 жыл) саудаэкономикалық байланыстардың жаппай ажырауына, бірыңғай қаржы-кредит саясатын жүргізуде үйлестірудің болмауына, өндірістік қатынастардың ескі жүйесін жедел бөлшектеуге негізделген дағдарыс жағдайында өтті. Қазақстан экономикасы негізінен шикізат өнімдерін өндіруге бағдарланған, бұрынғы Кеңес мемлекетінің Бірыңғай экономикалық жүйесі шеңберінде интегралдаудың жоғары дәрежесіне ие болды,бұл проблемаларды қосымша күшейтуге септігін тигізді. Сондықтан 90-шы жылдардың ортасында елдің әлеуметтік-экономикалық даму серпіні ауыр әсер қалдырды. Адамдардың өмір сүру деңгейі төмендеді. Тұтыну тауарларын өндіру жылына орта есеппен 20% - ға қысқарды. Жұмыссыздық өсті-жылына 40%. Мемлекеттен валюта қаражатын жуып алу болды. Ескі экономикалық жүйе ыдырап, жаңа нарықтық механизм әлсіз де болса қалыптаса бастады. Нарықтық қатынастарға көшкенге дейін Қазақстан экономикасының базалық негізін ірі өнеркәсіп алыптары құрады; шағын бизнес мемлекеттік мүдделер саласына кірмеген. Алайда жоспарлы экономиканың өзгеруі кезеңінде кәсіпкерлікті дамыту мемлекеттің стратегиялық бағытын іске асырудың басты құралдарының бірі болып табылады. Кәсіпкерлік-бұл өзіндік бастамаға, жауапкершілікке және инновациялық кәсіпкерлік идеясына негізделген экономикалық белсенділіктің ерекше түрі (біз пайда табуға бағытталған мақсатты қызметті түсінеміз).
Номер журнала Вестник науки №6 (15) том 1
Ссылка для цитирования:
Молдашов Н.О., Сақтап А.А., Айтхожаев У.И. ҚР САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЗЕРТТЕЛУІ МЕН ПРОБЛЕМАЛАРЫ // Вестник науки №6 (15) том 1. С. 135 - 142. 2019 г. ISSN 2712-8849 // Электронный ресурс: https://www.вестник-науки.рф/article/1503 (дата обращения: 20.04.2024 г.)
Вестник науки СМИ ЭЛ № ФС 77 - 84401 © 2019. 16+