Баҳодурова Қ.Қ.
ИМКОНИЯТҲОИ ИСТИФОДАИ ТАҶРИБАИ МАМЛАКАТҲОИ ХОРИҶА ДАР РУШДИ МУҲИТИ МОЛИЯВИИ СОЊИБКОРИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН *
Аннотация:
Ҷумҳурии Тоҷикистон дар татбиқи самараноки ҳадафҳои стратегӣ ва дурнамои рушди иқтисодиёти кишвар дар қатори дигар соҳаҳо, ба бахши соҳибкорӣ низ диққати махсус додааст, ки барои рушди назарраси таъмини бозори истеъмолии кишвар бо маҳсулоти кишоварзӣ мавқеи муайянро ишғол менамояд. Айни замон вазъи сиёсии дохилии Тољикистон устувор буда, дар умум барои рушди соњибкорї муњити молиявии созгор фароҳам оварда шуда, асосњои меъёрию њуќуќии рушди соњибкорї тањия ва ќабул карда шудаанд.
Ключевые слова:
муҳити молиявӣ, корхонаҳои хурду миёна, соҳибкорӣ, таҷрибаи хориҷӣ, иқтисоди бозорӣ.
Дар таҳия намудан ва татбиқи барномаҳои рушди соҳаи соҳибкорӣ, шаклҳои дастгирии давлатии соҳибкории хурду миёна дар Тољикистон тавассути омӯзиши амиқ ва таҳлили таҷрибаи кишварҳои хориҷӣ бо иқтисоди бозорӣ нақши муҳим мебозад. Имрӯз, дар хориља дар ҳама сатҳҳои мақомоти давлатӣ, ки корхонаҳои хурду миёнаро дастгирӣ мекунанд, дар бораи муњайё намудани муњити молиявии солим, дастгирии корхонаҳои хурд дар хориҷа, чораҳо оид ба афзоиши ҳиссаи корхонаҳои хурду миёна дар ММД ва саҳми корхонаҳои хурд ва миёна дар ҳалли мушкилоти мавҷудаи иҷтимоию иқтисодӣ андешаҳои назаррасро васеъ карданд.
Дар кишварҳое, ки иқтисодиёти бозаргонӣ доранд, давлат барои шароит муњайё намудан дастгирии соҳибкории хурду миёнаро дар як қатор соҳаҳо ба роҳ мондаанд. Дар хориҷа, муњити молиявӣ равнаќи соњибкории хурд натиҷаи раванди эволютсионӣ буд, ки аҳамият ва зарурати корхонаҳои хурду миёнаро барои рушди иқтисодиёт аз љониби давлат эътироф карда, бо кӯмаки системаи давлатии ҳавасмандкунӣ ва дастгирӣ ба ҷустуҷӯи роҳҳои таъсир ба онҳо шурӯъ карданд. Ҳамзамон, корхонаҳои хурду миёна дар ҳамкории муттасил бо мақомот дар ҳама сатҳҳо - миллӣ, минтақавӣ ва маҳаллӣ кор мекунанд.[i]
Таҷрибаи бунёди муњити молиявии рушди соњибкории хурду миёна дар Ҷопон, ки корхонаҳои хурду миёна (КХМ) унсури муҳими иқтисодиёт ба шумор мераванд. Тамоми инфрасохтори дастгирӣ ва рушди Ҷопон аз ҷониби Агентии давлатӣ оид ба соҳибкории хурд ва миёна идора карда мешавад (БМЕД), ки стратегияи глобалии Ҳукумати Ҷопонро амалӣ мекунад. Ин сохтор бо як қатор ташкилотҳои хусусӣ ва давлатӣ, марказҳои илмӣ, аз ҷумла бо ташкилотҳои инноватсионӣ ва рушди корхонаҳои хурду миёна фаъолона ҳамкорӣ мекунад, нақши калидиро мебозад. Ин нињод чор парки технологӣ, бизнес-инкубатор, 9 институт оид ба такмил додани технология ва идоракунии корхонаҳои хурду миёнаро дар бар мегирад. Мақомоти Ҷопон ба фароҳам овардани муҳити мусоид барои рушд ва болоравии корхонаҳои хурду миёна диққати махсус медиҳанд. Ҷопон системаи (БМЯ) -ро васеъ истифода мебарад, ки мониторинги доимии рушд ва ҳолати КХМ-ро таъмин мекунад. Дар асоси маълумоти системавӣ таҳқиқотҳо гузаронида мешаванд, самаранокии маҷмӯи тадбирҳои таъсир ва танзими давлат таҳлил ва баҳогузорӣ карда мешавад.
Дар Ҳукумати Ҷопон муњити молиявї барои рушди соњибкории хурд ва миёна тавассути маъмурияти тиҷорати хурд дастгирӣ карда мешавад, ки ба сохтори Вазорати тиҷорати хориҷӣ ва саноати Ҷопон шомил карда шудааст. Мақомоти марказӣ ва маҳаллӣ дар таъсиси корхонаҳои хурд ва миёна бо роҳи пешниҳоди қарзҳо, кафолати қарзҳо, кӯмак дар таълим ва бозомӯзии кадрҳо ва таъмини дастрасии бемамониат ба иттилооте, ки барои пешбурди фаъолияти соҳибкории хурду миёна заруранд, ҳама гуна кӯмакро таъмин мекунанд.
Корпоратсияи давлатии рушди тиҷорати хурд дар Ҷопон низ дар расонидани кӯмаки моддӣ ба корхонаҳои хурду миёнаи кишвар нақши муҳим дорад. Ин сохтори давлатӣ ба корхонаҳои хурду миёна бо мақсади зиёд кардани сармояи корӣ ва асосии корхонаҳо бо меъёрҳои имтиёзнок қарзҳои дарозмуддат (ба мӯҳлати як сол ва бештар) медиҳад. Қарзҳо барои татбиқи лоиҳаҳо оид ба рушди маҳсулоти нав ва технологияҳои истеҳсолӣ, ки аз ҷониби мақомоти маҳаллӣ бо фоизи камтарини имконпазир пешниҳод карда мешаванд. Қарзи имтиёзнок инчунин ҳангоми таҳияи технологияҳои нави истеҳсолӣ ва прототипҳои таҷҳизот имконпазир аст.
Ғайр аз он, дар Ҷопон ба таъсиси корхонаҳои хурд ва миёна барои рушди иқтисодиёти минтақаҳои алоҳида ва пешбурди ҳамкориҳои саноатӣ ва технологӣ байни корхонаҳо диққати доимӣ дода мешавад. Фаъолияти Корпоратсияи Миллии Молиявии Ҷопон ба қарздиҳӣ ба корхонаҳои хурд ва миёна равона шудааст. Бо истифода аз шабакаи хеле васеи палатаҳои савдо ва саноат дар саросари кишвар, корпоратсия ҳамасола ба маблағи тақрибан 500 миллиард иена қарз медиҳад.
Бонки Соко-Чукин як ташкилоти молиявие мебошад, ки аз ҷониби ҳукумати Ҷопон барои кооперативҳои тиҷорати хурд ва миёна кӯмаки молиявӣ мерасонанд, инчунин ба ташкилотҳое, ки чунин кооперативҳо таъсис дода мешаванд давлат инчунин суғуртаи қарзҳои ба корхонаҳои хурду миёна тавассути системаи иловагии қарзи давлатӣ додашударо кафолат медиҳад.
Таҷрибаи пешқадами мамлакати Ҷопон бо истифоданамоии системаҳои иттилоотӣ ва коммуникатсионӣ оиди назорати самаранокии чорабиниҳои дастгирии давлатии корхонаҳои хурд ва миёна барои шароити Љумњурии Тољикистон қобили қабул аст.
То имрӯз, Япония системаи дастгирии универсалии тиҷорати хурду миёна тақрибан дар ҳама сатҳҳо ва дар ҳама самтҳо таҳия, татбиқ ва бомуваффақият истифода бурда истодааст.
Таҷрибаи мамлакати Чин дар тањияњои барномахо оид ба бунёди муњити молиявии соҳибкорӣ барои рушди тиҷорати хурд низ ҷолиб аст. Дастгирии фаъол аз тарафи мамлакати Чин ва пешбурди тиҷорати хурду миёна яке аз ҳадафҳои Ҳукумати Чин мебошад. Дар системаи идоракунии корхонаҳои хурд ва миёна дар Чин, "идоракунии коллективӣ" амал мекунад. Ягон маркази ягонаи идоракунӣ вуҷуд надорад, аммо мақомоти идоракунӣ дар мамлакати Чин филиал таъсис додааст ва мақоми махсуси ҳамоҳангсозии имкониятҳои воридшавӣ вуҷуд дорад. Бозорҳои хориҷии корхонаҳои хурду миёнаи Чин аз љониби Маркази ҳамоҳангсозии ҳамкориҳои берунаи корхонаҳои хурду миёнаи Чин назорат карда мешавад.
Ғайр аз ин, дар Чин хадамоти иттилоотии ҷамъиятӣ, дар тамоми минтақаҳои (China SME Online (CSMEO) амал мекунад ва ҳар рӯз беш аз 200,000 муштариён аз хизматрасониҳои он истифода мебаранд. Шабакаи иттилооти CSMEO бо мақсади фароҳам овардани маълумоти муосир дар бораи тағйирот ва тамоюлҳои ҷории қоидаҳо, пайдоиши санадҳои нави меъёрӣ, ҳаҷми талабот дар бозорҳои хориҷӣ ва маҳаллӣ таъсис дода шудааст.
Шабака маълумоти мукаммал ва муосирро дар бораи вазъи бозори маҳсулоти тиҷорати хурд, хусусиятҳои маҳсулоти баландсифати аз ҷониби сегменти КХМ истеҳсолшаванда намоиш медиҳад.
CSMEO кушодани ҷойҳои корӣ дар корхонаҳои хурд ва миёна дар минтақаҳо ва шаҳрҳои мухталифи кишварро эълон мекунад. Шабака ба корфармоён маълумотро дар бораи корҷӯён ҷамъоварӣ мекунад, ба соҳибкорон маслиҳатҳо медиҳад ва рӯйхати васеи хизматрасониҳои техникӣ ва таълимиро пешниҳод мекунад.
Вазифаи асосии Кумитаи тиҷоратию иқтисодии Чин аз: идоракунии ислоҳот ва таҷдиди корхонаҳо, таҳияи сиёсати дастгирии ин корхонаҳо, ташвиқ намудани ташкили хидматрасонӣ барои онҳо, ҳамоҳангсозии ҳамкориҳои байналмилалӣ байни корхонаҳои хурду миёна иборат мебошад.
Соли 2000 Кумитаи Миллии Савдо ва Иқтисод гурӯҳи кории Чинро ҷиҳати мусоидат ба рушди тиҷорати хурд ва миёна таъсис дод. Он аз 12 муассисаи молиявӣ, илмӣ, техникӣ, бонкӣ ва ғайра иборат аст. Ҳукумати Чин қонун дар бораи кӯмак ба соҳибкории хурд ва миёна таҳия кардааст. Он ба таври мушаххас ҳифзи ҳуқуқ ва манфиатҳои қонунии корхонаҳои хурд ва миёнаро муайян менамояд ва ба беҳбуди муҳити фаъолияти онҳо тамаркуз менамояд. Яке аз шартҳои асосии қонун дар он аст, ки буҷети давлатӣ дар бораи дастгирии соҳибкории хурд ва миёна дар бар мегирад ва барои ин фонди махсуси рушди онҳоро аз ҳисоби буҷети давлатӣ таъсис медиҳад. Дар қонун инчунин дастурҳои возеҳ оид ба ташкили мақомоти идоракунии тиҷорати хурд ва миёна дар бораи кафолати қарзҳо ва таъсиси системаи хидматрасонии иҷтимоӣ оварда шудаанд.
Ҳадафи Ҳукумат омодагии гурӯҳҳои мухталифи кадрҳоро баррасӣ менамояд:
Пеш аз ҳама, дар заминаи муассисаҳои тайёркунии кадрҳо дар соҳаи иқтисодиёт, инчунин муассисаҳои махсусгардонидашудаи тайёркунии кадрҳои роҳбарикунанда бояд омӯзиши афзалиятноки корхонаҳои хурду миёна амалӣ гардад. Инчунин, имтиёзҳо барои пардохти чунин омӯзиш муҳим аст.
Баъдан, диққат додан ба тарбияи кадрҳо барои корхонаҳои хурду миёна, омода намудани кадрҳои баландихтисоси омӯзгории ҷавобгӯ ба талаботҳои имрӯзаи корхонаҳои хурду миёна мебошад.
Ҳукумати ҶМЧ барои вусъат додани дастгирии молиявии соҳибкории хурду миёна як қатор чораҳо меандешад. Системаи гардиши сармояи соҳибкории хурду миёна такмил дода шуд. Бо дархости ҳукумат дар бонкҳои тиҷоратии давлатӣ дар Хитой шӯъбаи бонкҳои тиҷоратӣ барои қарздиҳӣ ба тиҷорати хурду миёна таъсис дода шуд. Бонкҳои давлатӣ, ки ба шабакаи кофии бонкҳои тиҷоратӣ такя намуда, ҳаҷми қарздиҳиро ба тиҷорати хурду миёна ба таври назаррас зиёд карданд. Имрӯз бонкҳои тиҷоратии Хитой ба ташкилотҳои асосии қарздиҳӣ, ки ба соҳибкории хурду миёна қарз медиҳанд, табдил меёбанд. Ҳамзамон, ҳукумати Чин ба рушди ташкилотҳои молиявию қарзии хурду миёна мусоидат намуд.
Бо иштироки ташкилотҳои кафолатдиҳандаи дар ҶМЧ мавҷудбуда, хавфи қарзӣ ба шарикон кам карда мешавад. Тартиб ва шартҳои гирифтани қарзи бо кафолатдиҳанда кафолат додашуда шумораи ниҳодҳо ва тасдиқҳои назорат ба ҳадди ақалл кам карда шудаанд. Сифат ва ҳаҷми хизматрасонии молиявӣ ба корхонаҳои хурду миёна беҳтар шуда, каналҳои гардиши сармояи корхонаҳои хурду миёна тадриҷан васеъ шуда истодаанд.[ii]
Таҷрибаи мамлакати Чин дар ташкил ва такмили системаи бунёди муњити молиявї ва дастгирии соҳибкории хурду миёна дар рушди системаи дастгирии давлатӣ ва танзими фаъолияти корхонаҳои хурд ва миёна дар Тољикистон муфид хоҳад буд.
Таҷрибаи рушди соњибкории хурду миёнаи Фаронса ва Олмонро низ ҳамчун кишварҳои пешрафтаи Аврупо бояд ба назар гирифт.
Дар Фаронса, Агентии соҳибкорӣ (APCE) мавҷуд мебошад, ки бо дастгирии Ҳукумати Фаронса ташкил карда шудааст. Агентӣ воситаҳои зиёдеро барои дастгирии тиҷорати хурд ва миёна пешниҳод мекунад. Яке аз омилҳои муҳим ин имконияти гирифтани машваратҳои онлайнӣ оид ба соҳибкорӣ мебошад. Шахси соҳибкор метавонад бо бонкҳо оид ба масъалаҳои қарз тамос гирад, бо ширкатҳои суғурта машварат кунад ва инчунин муҳосиб пайдо кунад. Инчунин тавассути интерактивӣ пур кардани варақаҳои онлайнӣ ҳуҷҷатҳои заруриро барои бақайдгирии корхона ва тағйир додани оиннома ё қатъи фаъолияти соҳибкорӣ ба роњ монад.
Дар мамлакати Олмон соҳибкорони навтаъсис имконият доранд, ки аз давлат ба маблағи 50 ҳазор евро қарзи имтиёзнокро бо мӯҳлати 20 сол баргардонанд. Фаъолияти инноватсионӣ ва илмӣ аз ҷониби давлат ба таври фаъол дастгирӣ карда мешавад, зеро давлат хароҷоти корхонаҳои хурду миёнаро дар ҳаҷми то 40 ҳазор евро ҷуброн мекунад. Ҳамкории тиҷоратии байни корхонаҳои хурду миёна ва мактабҳои олӣ мунтазам рушд карда истодааст. Имрӯз дар Олмон, зиёда аз 80% хатмкунандагон фаъолияти касбии худро дар корхонаҳои хурд оғоз мекунанд.
Бо сабаби имтиёзҳои мухталиф барои корхонаҳои хурду миёна ва иҷораи кам барои онҳо, ширкатҳои бузурги олмонӣ аксар вақт ба якчанд қисм тақсим мешаванд, зеро дар ин ҳолат коҳиши назарраси хароҷот ба назар мерасад ва ҷузъҳои хурди ширкатҳои калон барои сармоягузорони хориҷӣ хеле ҷолиб мешаванд, ки ҳаҷми сармоягузориҳои онҳо тақрибан ба 0 мерасад, ки ба 25 триллион евро дар як сол мерасад.[iii]
Дар айни замон, рушди муњити молиявии соњибкории хурду миёна дар ИМА боиси омўзиш ва истифода мебошад. Ташкили муњити молиявии самаранок ва дастгирии самараноктарини давлатӣ ба соҳибкории хурду миёна дар ИМА бо иштироки бевоситаи Идораи тиҷорати хурд (SBA) дар назди Президенти Иёлоти Муттаҳида ташкил шудааст, роњандозї карда мешавад.
Асосан вазифаҳои асосии SBA иборат аст аз:
дастгирии молиявии корхонаҳои хурд,
дар гирифтани фармоишҳои давлатӣ мусоидат менамояд,
ғояҳои нави соҳибкориро баррасӣ мекунад,
ба идоракунӣ хидматҳои машваратӣ ва ёрии техникӣ мерасонад.[iv]
Системаи қарздиҳӣ ба тиҷорати хурд дар Иёлоти Муттаҳида аз ду манбаъ сарчашма мегирад: идораи тиҷорати хурд ва бонкҳои тиҷоратӣ. Ҳиссаи зиёди қарзҳоро маъмурияти тиҷорати хурд пешниҳод менамояд.
Иёлоти Муттаҳида ба ташкили ҷойҳои корӣ дар корхонаҳои хурд диққати махсус медиҳад. Барои дастгирии тиҷорати хурд як қатор чораҳо андешида шуданд, аз ҷумла, имтиёзҳои андозӣ ва қонунгузорӣ. Дар байни онҳо тадбирҳои муҳимтарини пешниҳодшуда ва татбиқшуда иборат аст аз -кам кардани андози сармоягузорӣ (7% кам кардани ширкатҳое, ки фурӯши солонаашон дар тӯли се соли пеш аз соли андозӣ аз 5 миллион доллар зиёд нест),-озодкунӣ аз андоз аз афзоиши арзиши бозории сармоя (кам кардани андоз аз фурӯши сармояи ширкате, ки на камтар аз 5 сол мавҷуд аст то 50%, бо сармояи на бештар аз 50 миллион доллар), - суғуртаи тиббии шахсони барои худмашѓул коркунанда (25% кам кардани андозаи музди меҳнат барои корфармоён ва шахсони дар таъминоти онҳо қарордошта),-таъсиси "минтақаҳои соҳибкорӣ",-мусоидат ба расмиёти гирифтани қарзи корхонаҳои хурд дар доираи пешниҳод ва иҷрои ҳуҷҷатҳо.
Ҷалби сармояи хориҷӣ бо истифодаи таҷрибаи менеҷерони хориҷӣ аҳамияти кам дорад. Дар айни замон, ба Љумњурии Тољикистон лозим аст, ки тиҷорати хурду миёнаро фаъолона рушд диҳад ва ҳиссаи худро дар ММД ба таври назаррас афзоиш диҳад.
Албатта, таҷрибаи кишварҳои хориҷӣ ва истифодаи он барои Тољикистон аҳамияти бузург дорад, алахусус дар робита бо таҳияи стратегияи дарозмуддати рушд ва бунёди муњити молиявии дастгирии соҳибкории хурду миёна. Омӯзиш ва истифодаи ин таҷриба ба рушди ҳуқуқӣ, ташкилӣ ва институтсионалии системаи давлатии дастгирии Тољикистон ва танзими тиҷорати хурд ва миёна дар сатҳи кишвар ва минтақањои он саҳми назаррас хоҳад гузошт.
[i] Kuprin A. A. Formation and a role of small business in the transformed economy of Russia: monograph / Sosnovy bor branch RANEPA . SPb. : Asterion, 2013. (In rus)
[ii] Растущий малый и средний бизнес в России и за рубежом: роль и место в экономике [Электронный ресурс]. Москва, 2010. URL: http://www.ruaee.ru/datas/menu/final-report-mid-sized_businesses_-russia-abroad-281010.pdf (дата обращения: 21.02.2019)
[iii] Авилова А. В. Малое предпринимательство в контексте Российских реформ и мировой опыт : учебник. М. : ЮНИТИ, 2005.
[iv] Walters J. S. Big Vision, Small Business: 4 Keys to Success wihout Growing Big. M. : Balance Business Books, 2018. (In rus)
Номер журнала Вестник науки №5 (86) том 2
Ссылка для цитирования:
Баҳодурова Қ.Қ. ИМКОНИЯТҲОИ ИСТИФОДАИ ТАҶРИБАИ МАМЛАКАТҲОИ ХОРИҶА ДАР РУШДИ МУҲИТИ МОЛИЯВИИ СОЊИБКОРИИ ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН // Вестник науки №5 (86) том 2. С. 1278 - 1286. 2025 г. ISSN 2712-8849 // Электронный ресурс: https://www.вестник-науки.рф/article/22984 (дата обращения: 20.07.2025 г.)
Вестник науки © 2025. 16+