Жансеитұлы Ә., Алипбеков Б.И.
МИ ІШІЛІК ҚАН КЕТУ КЕЗІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН МИНИМАЛДЫ ИНВАЗИВТІ ХИРУРГИЯ *
Аннотация:
бұл мақалада ми ішілік қан кету (МИҚК) кезінде қолданылатын минималды инвазивті хирургиялық әдістердің клиникалық тиімділігі қарастырылады. Клиникалық жағдайды талдау арқылы науқастың бастапқы диагностикасы, емдеу тактикасы және операциядан кейінгі асқынулардың басқарылуы сипатталды. Диагностикалық процесте нейровизуализация әдістері мен халықаралық бағалау шкалаларының рөлі ерекше атап өтіледі. Зерттеу нәтижелері минималды инвазивті нейрохирургиялық араласудың МИҚК кезіндегі тиімділігін дәлелдейді және осындай патологияларда емдеуді оңтайландырудың маңыздылығын көрсетеді
Ключевые слова:
Ми ішілік қан кету, минималды инвазивті хирургия, нейрохирургия, вентрикулоперитонеалды шунттау, нейровизуализация, бағалау шкалалары, клиникалық жағдай.
Кіріспе. Ми ішілік қан кету (МИҚК) қазіргі таңда жүйке жүйесі ауруларының ең қауіпті түрлерінің бірі болып табылады және ол жоғары өлім-жітім мен мүгедектікке алып келу көрсеткіштерімен ерекшеленеді. Е.Жуков, А. Лепсверидзе, Т.Халленберген өз зерттеулерінде атап өткендей, алғашқы бір айдың ішінде ми ішілік қан кету өлімге алып келу қаупі 40%-ға дейін жетеді екен, демек аурудың тиімді емдеу стратегияларын әзірлеу тақырыптың өзектілігін айқындайды. Соңғы жылдары емдеу тәсілдері минималды инвазивті нейрохирургиялық әдістерді қолдану бағытына қарай ауысты. Бұл әдістер ми тінін барынша сақтап, гематоманы тез және қауіпсіз жоюды көздейді. Мұндай ілгерілеулер заманауи эндоскопиялық жүйелердің және жетілдірілген визуализация әдістерінің арқасында мүмкін болды [1][6][10].
Қытай елінің ғалымы Вэй Цзяньхуэй және Ресейлік ғалым А.Листратов жүргізген зерттеулер нейроэндоскопиялық минималды инвазивті хирургияның гематоманы толық тазарту тиімділігін арттырып, неврологиялық жетіспеушілік көрсеткішін төмендетіп, ұзақмерзімді оң нәтижелер беретініне дәлел келтірді. Әсіресе антикоагулянттар мен тромболитиктерді қолданумен байланысты дәрілік индуцирленген ми ішілік қан кету жағдайлары көбейіп отырған қазіргі уақытта бұл әдістердің маңызы одан сайын артып отыр[4].
Қазіргі клиникалық ұсынымдар ми ішілік қан кету емдеуінде ерте диагностика жүргізуді, қан қысымын қатаң бақылауды және гематомасы ірі науқастарда белсенді хирургиялық араласуды ұсынады. Осы тұрғыдан алғанда, минималды инвазивті әдістер нейрохирургиялық көмектің маңызды бөлігіне айналып отыр, өйткені олар операциядан кейінгі асқынуларды азайтып, науқастардың өмір сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Демек, мақала тақырыбы қазіргі нейрохирургиядағы өзекті мәселелердің бірі болып табылады және ми ішілік қан кету кезінде инновациялық технологияларды енгізудің маңыздылығын көрсетеді[9][3].
Дәстүрлі ашық хирургиялық араласулардың айқын инвазивтілігі және асқынулардың жиі орын алуы клиникалық тәжірибеде аз инвазивті әдістердің кеңінен таралуына негіз болды. Соңғы онжылдықта нейрохирургия саласында эндоскопиялық және минималды инвазивті араласулар қарқынды түрде енгізілуде. Аталған әдістердің негізгі артықшылықтары – операция кезіндегі мидың сау тіндерін максималды сақтау, асқыну қаупінің төмендігі және науқастың ерте қалпына келуі[2].
Бұл зерттеу ми ішілік қан кету кезінде қолданылатын минималды инвазивті хирургиялық әдістердің клиникалық тиімділігі мен қауіпсіздігін кешенді бағалауға бағытталған. Зерттеу нәтижелері нақты клиникалық жағдайларды талдау, әдебиеттерге жүйелі шолу жасау арқылы алынды. Жұмыста минималды инвазивті хирургияның тиімділігін арттыру жолдары қарастырылып, клиникалық нәтижелердің сапасын жақсарту үшін ғылыми негізделген ұсынымдар жасалды[10].
Ми ішілік қан кету (МИҚК) – бұл мидың паренхимасына қан құйылуымен сипатталатын инсульттің аса ауыр түрі болып табылады. Аталған патология әлемдік денсаулық сақтау саласында жоғары өлім-жітіммен және ауыр мүгедектікпен ерекшеленеді. Әсіресе, гипертониялық аурумен, тамыр патологияларымен, антикоагулянттық терапияны ұзақ қабылдаумен байланысты қауіп факторлары бар науқастарда жиі кездеседі [4].
Ми ішілік қан кетудің клиникалық көрінісі әдетте кенеттен дамиды және гематоманың орналасқан орны мен көлеміне қарай әртүрлі симптомдармен көрінеді. Аурудың бастапқы белгілеріне бас ауруы, жүрек айну, құсу, сананың бұзылуы жатады. Неврологиялық бұзылыстардың сипаты қан құйылған ми аймағына байланысты өзгеріп отырады. Науқастарда гемипарез, паралич, сезімталдықтың төмендеуі, сөйлеу мен көру қабілетінің бұзылыстары, когнитивтік бұзылыстар дамуы мүмкін [1].
Ми ішілік қан кетуді диагностикалаудың заманауи стандарты – компьютерлік томография (КТ) және магнитті-резонансты томография (МРТ). Бұл зерттеулер қан кетудің орнын, таралуын, көлемін нақты анықтауға және ми құрылымының зақымдану дәрежесін бағалауға мүмкіндік береді [8].
Емдеу тактикасы қан кету көлеміне, орналасуына және науқастың жалпы жағдайына тікелей байланысты. Қазіргі таңда минималды инвазивті хирургиялық әдістер, мысалы, эндоскопиялық гематоманы эвакуациялау әдісі кеңінен қолданылуда. Мұндай тәсілдер операция кезіндегі жарақатты азайтып, сау ми тіндерінің зақымдануын төмендетеді және науқастың тезірек қалпына келуіне мүмкіндік береді [8].
Ми ішілік қан кетудің алдын алу шаралары артериялық қан қысымын бақылауға, антикоагулянттарды сақтықпен пайдалануға және тамырлық қауіп факторларын уақытылы түзетуге бағытталған. Сондай-ақ, аталған патологияны ерте анықтау және науқасты жедел емдеу нәтижелерді жақсартып, асқынулар мен өлім-жітімді төмендетуге мүмкіндік береді.
Ми ішілік қан кету (МИҚК) симптомдары әдетте кенеттен және қарқынды түрде дамиды, ал клиникалық көріністері қан құйылған аймақтың көлеміне және орналасуына байланысты әртүрлі болады. Пациенттердің көпшілігінде алғашқы белгілер ретінде күрт басталатын және өте қарқынды сипат алатын бас ауруы байқалады. Бұл бас ауруының сипаты жиі «соққы алғандай» немесе «бұрын соңды болмаған ең қатты ауырсыну» ретінде сипатталады [1].
Аурудың жиі кездесетін келесі белгісі – құсу және жүрек айну, олар әдетте бас ауруымен қатар немесе одан кейін бірден пайда болады. Сананың бұзылыстары – ми ішілік қан кету кезінде кездесетін маңызды симптомдардың бірі. Науқас санасының бұзылуы жеңіл тежелуден бастап, комалық жағдайға дейін ауытқуы мүмкін [8].
Сонымен қатар, неврологиялық симптомдар нақты қан құйылған мидың бөлігіне сәйкес айқындалады. Мысалы, ми жартышарының бір жағына қан құйылған жағдайда дененің қарама-қарсы бөлігінде бұлшықет күшінің әлсіреуі немесе толық салдануы (гемипарез немесе гемиплегия) байқалады. Пациенттердің сөйлеу қабілеті бұзылуы мүмкін (моторлы немесе сенсорлы афазия), сезімталдық төмендеуі немесе мүлдем жойылуы мүмкін. Кейбір жағдайларда көз көру қабілетінің бұзылысы, жұту қиындығы, бас айналу, тепе-теңдіктің бұзылуы тіркеледі.
Қан құйылу көлемінің үлкен болуы ми құрылымдарының ығысуына әкеліп, ми ісінуі мен басішілік гипертензия симптомдарын тудырады. Бұл жағдайда науқастарда комаға дейін жететін сананың терең бұзылыстары, тыныс алу ырғағының өзгеруі, көз қарашығының ұлғаюы немесе реакциясының бұзылуы, сондай-ақ жүрек-қантамыр қызметінің бұзылыстары болуы мүмкін [4].
Жалпы алғанда, симптомдардың айқындылығы мен даму жылдамдығы аурудың болжамын анықтауда шешуші фактор болып табылады. Сондықтан симптомдарды ерте тану және шұғыл диагностика жүргізу, сондай-ақ дереу емдеу шараларын бастау пациенттің өмірін сақтап қалу және асқынулардың алдын алу үшін өте маңызды болып саналады.
Ми ішілік қан кету кезінде қолданылатын клиникалық бағалау шкалалары.
Ми ішілік қан кетудің (МИҚК) ауырлығын, неврологиялық жетіспеушілік дәрежесін және болжамын анықтау үшін қазіргі таңда медицинада бірнеше клиникалық шкалалар қолданылады. Бұл шкалалар пациенттің бастапқы жағдайын бағалау мен емдеу тактикасын анықтауда маңызды орын алады.
Глазго кома шкаласы (Glasgow Coma Scale – GCS) неврология және нейрохирургия саласында кеңінен қолданылатын, сананың бұзылу дәрежесін анықтайтын ең танымал шкала болып табылады. Шкала көз ашу, сөздік және моторлық реакциялар бойынша үш көрсеткішті қамтиды. Жалпы балл 3-тен (терең кома) 15-ке (толық санада) дейін өзгеріп отырады. Баллдың төмен болуы пациенттің жағдайының ауырлығын көрсетеді [8].
Hunt-Hess классификациясы – ми қан тамырларының аневризмаларының жарылуы нәтижесінде туындаған субарахноидальды қан кетудің ауырлығын бағалауға арналған шкала. Бұл классификацияда пациенттің жағдайы бес дәрежеге бөлінеді. I дәреже жеңіл бас ауруымен шектелсе, V дәрежеде науқас комалық жағдайда болады, айқын неврологиялық бұзылыстар байқалады [1].
Fisher шкаласы субарахноидальды қан кету кезінде компьютерлік томография (КТ) арқылы қан кетудің көлемі мен таралуына қарай бағалау үшін қолданылады. Ол төрт дәрежеге бөлінеді: I дәрежеде КТ-да қан анықталмайды, IV дәрежеде – қарынша ішілік қан кетумен кең көлемді қан анықталады. Осы шкала бойынша жоғары көрсеткіш қайталама ишемия мен вазоспазм қаупін көрсетеді [6].
Graeb шкаласы қарынша ішілік қан кетудің ауырлық дәрежесін анықтау үшін қолданылады. Бұл шкала бойынша қан кетудің әрбір қарынша ішіндегі таралуы мен көлеміне байланысты ұпай беріледі. Жалпы баллдың жоғары болуы науқастың болжамының ауыр екендігін білдіреді және асқынулардың жоғары ықтималдылығын көрсетеді [8].
World Federation of Neurosurgical Societies (WFNS) шкаласы – бұл субарахноидальды қан кету кезіндегі пациенттің жалпы неврологиялық статусын анықтайтын шкала. WFNS шкаласы Глазго шкаласы мен ошақтық неврологиялық жетіспеушіліктердің болуын ескеріп, бес дәрежеге бөлінеді. Ең ауыр жағдай V дәрежемен сипатталады және бұл пациенттің санасы терең комада екенін білдіреді [4].
Hijdra шкаласы субарахноидальды қан кетудің ауырлығын және қан кетудің ми базасында таралу дәрежесін бағалау үшін қолданылады. Бұл шкала бойынша әрбір цистерналық кеңістікке балл беріледі, қан кетудің көлемі мен таралуына сәйкес жалпы ұпай есептеледі. Ұпайдың жоғары болуы науқастың асқыну қаупінің жоғары екендігін және емдеу болжамының қолайсыздығын көрсетеді.
Жоғарыда аталған барлық шкалалар МИҚК кезінде пациенттің жағдайын толық әрі жан-жақты бағалауға мүмкіндік береді, әрі науқасты емдеу мен оңалту тактикасын тиімді жоспарлауға көмектеседі.
Төменде Екібастұз қалалық ауруханасының нейрохирургия бөлімшесінде емделген, ми ішілік қан кету (МИҚК) диагнозы алғаш рет қойылып, минималды инвазивті хирургиялық әдістер қолданылған науқастың клиникалық жағдайының сипаттамасы берілген. Пациенттің ауру тарихы екі кезеңге бөлініп қарастырылды: ауруханаға алғаш рет түскен кездегі және операциядан кейінгі асқынулармен қайта түскен кездегі деректер талданды.
Клиникалық жағдай.
Пациент А., 37 жаста, 2024 жылдың 7 қарашасында Екібастұз қалалық ауруханасының нейрохирургия бөлімшесіне жеткізілді. Жіті кезеңде ауыр жабық бас ми жарақаты анықталды. Шағымдары: бас ауруы, жүрек айну, құсу, әлсіздік, оң жақ аяқ-қолдарының қозғалыс бұзылысы. Ауру тарихына сәйкес, жарақат биіктіктен құлағаннан кейін пайда болған. Дәрігерлер алғашқы қарап-тексеру кезінде сананың бұзылуы, сөйлеудің тежелуі, оң жақ гемипарез және жеңіл афазия белгілерін тіркеді.
Алғашқы КТ нәтижесінде көлемі шамамен 200 мл болатын оң жақ төбе аймағында эпидуральды гематома, сонымен қатар субарахноидальды қан кету анықталды. Клиникалық жағдайдың ауырлығына байланысты науқасқа шұғыл нейрохирургиялық операция – оң жақ төбе аймағына трепанация және гематоманы эвакуациялау жасалды.
Операциядан кейінгі кезеңде пациенттің жағдайы біршама тұрақтанды. Алайда бірнеше апта ішінде неврологиялық статуста өзгерістер байқалды: оң жақ аяқ-қолдардағы бұлшықет күші төмендеді, сөйлеудің бұзылысы (моторлы афазия) сақталды. Қосымша КТ зерттеулерінде вентрикуломегалия белгілері анықталып, посттравматикалық гидроцефалияның дамуы тіркелді. Сонымен қатар, арахноидальды адгезия және ликвор динамикасының бұзылыстары байқалды.
Бірнеше айдан кейін пациент қайтадан ауруханаға жеткізілді. Бұл кезеңде негізгі шағымдары: есте сақтау қабілетінің нашарлауы, бас айналу, оң жақ аяқ-қолдарының әлсіздігі және жүрісінің тұрақсыздығы болды. МРТ зерттеуінде мидың сыртқы гидроцефалиясы мен вентрикуломегалия расталды. Осыған байланысты пациентке вентрикулоперитонеалды шунт орнату операциясы жоспарланды.
Аурудың ағымы операциядан кейінгі кезеңде асқынулардың дамуымен күрделіленді. Пациентте периодты түрде неврологиялық симптомдардың өршуі байқалды, оңалту кезеңінде сөйлеу және қозғалыс функцияларын қалпына келтіру үшін ұзақ мерзімді реабилитация қажет болды.
Жалпы алғанда, бұл клиникалық жағдай ауыр ми жарақатынан кейінгі ми ішілік қан кетудің асқынулары мен заманауи нейрохирургиялық емнің маңыздылығын көрсетеді. Диагностикалық әдістерді тиімді пайдалану, уақтылы хирургиялық араласу және ұзақ мерзімді оңалту шаралары пациенттің өмір сапасын жақсартуға ықпал етеді.
Емдеу барысы және ми ішілік қан кетуде қолданылған минималды инвазивті хирургия әдісі.
Пациент А. алғашқы госпитализация кезеңінде ауыр неврологиялық дефицитпен түсті. Алғашқы емдік тактика шұғыл шараларды қамтыды: диагностикадан кейін көлемді эпидуральды гематома анықталып, ми құрылымдарының компрессиясы және ығысуы тіркелді. Осыған байланысты алғашқы кезеңде ашық трепанация және гематоманы эвакуациялау әдісі қолданылды. Бұл классикалық хирургиялық араласу өмірлік көрсеткіштерге сәйкес орындалды және науқастың жағдайын тұрақтандыруға мүмкіндік берді.
Операциядан кейінгі кезеңде пациенттің жағдайында біршама жақсару байқалғанымен, асқынулар – арахноидальды адгезиялар және ликвор динамикасының бұзылыстары салдарынан обструктивті гидроцефалия дамыды. Осы патологияны түзету үшін заманауи нейрохирургиялық стандарттарға сәйкес минималды инвазивті хирургиялық әдіс таңдалды. Бұл әдіс ретінде вентрикулоперитонеалды шунт орнату ұсынылды.
Минималды инвазивті хирургияның басты ерекшелігі – классикалық ашық араласуларға қарағанда операциялық жарақаттың төмендігі, сау ми тіндерін сақтау және операциядан кейінгі қалпына келу кезеңінің жеңіл өтуі. Мысалы, эндоскопиялық гематома эвакуациясы немесе шунттау кезінде шағын трепанациялық тесіктер арқылы жүргізіледі, бұл инфекция қаупін азайтып, нейрореабилитацияны жылдам бастауға мүмкіндік береді.
Пациентке қолданылған әдіс – вентрикулоперитонеалды шунттау – мидағы артық жұлын сұйықтығын іш қуысына бағыттайтын жүйе орнату арқылы гидроцефалияны емдеуге арналған тиімді тәсіл. Бұл минималды инвазивті әдіс ликвор айналымын қалпына келтіруге және басішілік қысымды тұрақтандыруға бағытталған.
Жалпы, емдеу барысы мультимодальды тәсілді қамтыды: бірінші кезеңде шұғыл өмірлік маңызды араласу, кейінгі кезеңде асқынуларды түзету үшін минималды инвазивті араласу жүзеге асырылды. Бұл тактика пациенттің жағдайын тұрақтандырып қана қоймай, функционалдық болжамды жақсартуға мүмкіндік берді. Минималды инвазивті нейрохирургия әдістерінің заманауи стандарттарға сай қолданылуы ми ішілік қан кету (МИҚК) кезінде асқынуларды төмендетуге және өмір сапасын арттыруға маңызды үлес қосатыны дәлелденді.
Талқылау.
Баяндалған клиникалық жағдай ми ішілік қан кету (МИҚК) диагнозымен ауруханаға түскен пациенттің динамикасын, емдеу тактикасын және дамыған асқынуларды сипаттайды. Пациентте ми жарақаты салдарынан эпидуральды гематома және субарахноидальды қан кету анықталды. Заманауи нейрохирургиялық әдістердің қолданылуы бұл жағдайды тиімді басқаруға мүмкіндік берді. Әдебиеттерде ми ішілік қан кету кезінде ең жиі кездесетін белгілер ретінде бас ауруы, жүрек айну, құсу, қозғалыс бұзылыстары және сөйлеу қиындығы сипатталады. Бұл симптомдар біздің жағдайда да толықтай байқалды.
Пациенттің бастапқы кезеңінде шұғыл трепанация жүргізіліп, эпидуральды гематома табысты түрде эвакуацияланды. Бұл араласу өмірлік маңызды функцияларды сақтау және ми құрылымдарының компрессиясын азайту үшін шешуші рөл атқарды. Алайда операциядан кейінгі кезеңде арахноидальды адгезиялар және посттравматикалық гидроцефалия сияқты асқынулар тіркелді. Әдебиет көздері бойынша мұндай асқынулар ми ішілік қан кету жағдайында жиі кездесетін құбылыстардың бірі болып табылады және оларды ерте анықтау әрі емдеу пациенттің өмір сапасын айтарлықтай жақсартады.
Заманауи нейрохирургияда минималды инвазивті әдістерді қолдану өзекті бағыттардың бірі болып саналады. Біздің клиникалық жағдайда да вентрикулоперитонеалды шунттау минималды инвазивті тәсілмен жүзеге асырылды. Бұл әдіс ликвор динамикасын қалпына келтіруде және гидроцефалияны емдеуде тиімді әрі қауіпсіз шешім ретінде белгілі. Операциядан кейінгі оң динамика шунттаудың тиімділігін растады.
Ми ішілік қан кету кезінде дифференциалды диагноз қоюдың маңызы ерекше атап өтіледі. Әдебиеттерде ми ішілік қан кету инсульттің басқа түрлерімен, ісіктермен немесе инфекциялық процестермен жиі шатастырылатыны баяндалған. Сондықтан нейровизуализация әдістерін (КТ, МРТ) тиімді пайдалану клиникалық диагнозды нақтылау үшін аса қажет болды.
Пациенттің жағдайын кешенді бағалау барысында бірнеше халықаралық шкала қолданылды. Глазго кома шкаласы сананың тежелуін 9 балл деңгейінде көрсетті. Hunt-Hess классификациясында III дәреже тіркеліп, ауыр неврологиялық жетіспеушілік расталды. Fisher шкаласы II дәрежеде қан кетудің орташа деңгейін сипаттады. Graeb шкаласы бойынша 7 балл анықталып, қарыншаішілік қан кетудің орташа ауырлығы бағаланды. WFNS шкаласы 4 дәреже көрсетті, бұл неврологиялық статусты толық сипаттауға мүмкіндік берді. Ал Hijdra шкаласы 15 баллға бағаланып, субарахноидальды қан кетудің кең таралуын көрсетті. Бұл шкалалар нейрохирургиялық тактиканы жоспарлау мен болжамды анықтауда шешуші рөл атқарды.
Қорытындылай келе, бұл клиникалық жағдай ми ішілік қан кету кезінде шұғыл нейрохирургиялық көмектің және минималды инвазивті араласудың тиімділігін нақты көрсетіп отыр. Пациенттің динамикасын бақылау, асқынуларды уақтылы анықтау және түзету тактикасы заманауи стандарттарға толық сай жүргізілді. Қолданылған бағалау шкалалары емдеу процесін оңтайландыруға және болжамды жақсартуға септігін тигізді. Бұл тәжірибе алдағы уақытта ми ішілік қан кету кезіндегі нейрохирургиялық көмектің сапасын арттыруға мүмкіндік береді.
Номер журнала Вестник науки №5 (86) том 2
Ссылка для цитирования:
Жансеитұлы Ә., Алипбеков Б.И. МИ ІШІЛІК ҚАН КЕТУ КЕЗІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН МИНИМАЛДЫ ИНВАЗИВТІ ХИРУРГИЯ // Вестник науки №5 (86) том 2. С. 1303 - 1314. 2025 г. ISSN 2712-8849 // Электронный ресурс: https://www.вестник-науки.рф/article/22987 (дата обращения: 20.07.2025 г.)
Вестник науки © 2025. 16+