Абилкасымова А.И., Саякова Г.М.
КӘДІМГІ КӨКЖИДЕКТІҢ (VACCINIUM ULIGINOSUM L.) ЖЕМІСТЕРІНЕН ҚОЮ СЫҒЫНДЫ АЛУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАСАУ *
Аннотация:
Бұл мақалада кәдімгі көкжидектің (Vaccinium uliginosum L.) жемістерінен қою сығынды алу технологиясын жасау мәселесі қарастырылады. Зерттеу барысында өсімдік шикізатының морфологиялық сипаттамасы, биологиялық белсенді қосылыстар құрамы анықталды. Экстракция үдерісі үшін тиімді жағдайлар таңдалып, алынған қою сығындының сапа көрсеткіштері фармакопея талаптарына сай бағаланды. Зерттеу нәтижелері технологиялық үдерісті оңтайландыруға және көкжидек негізіндегі фитопрепараттар өндіру мүмкіндігін арттыруға мүмкіндік береді
Ключевые слова:
көкжидек, қою сығынды, экстракция, технология, сапа, биологиялық белсенді заттар, мацерация,перколяция
Vaccinium тұқымдасы жидек бұталарының бірнеше түрін біріктіреді, олардың арасында лингонберри (Vaccinium vitis-idaea), көкжидек (Vaccinium myrtillus) және көкжидек (Vaccinium uliginosum) ерекше орын алады. Кәдімгі көкжидек жемістері тамақ өнеркәсібінде және халықтық медицинада кеңінен қолданылады, бұл олардың бай химиялық құрамына байланысты. Бұл жидектерде антоцианиндер, флавоноидтар, С және Е дәрумендері, органикалық қышқылдар, калий және магний сияқты микроэлементтер бар, бұл оларды антиоксиданттар мен биологиялық белсенді заттардың құнды көзі етеді. Сонымен қатар, көкжидек жемістері ас қорытуды қалыпқа келтіруге және иммундық жүйені нығайтуға көмектесетін органикалық қышқылдар мен талшықтардың жоғары мөлшерімен сипатталады. Қабынуға қарсы және антиоксиданттық қасиеттеріне байланысты кәдімгі көкжидек фитотерапияда жүрек-қан тамырлары ауруларының, қант диабетінің алдын алу және емдеу үшін, сондай-ақ көруді жақсарту үшін белсенді қолданылады.Осылайша, кәдімгі көкжидек табиғи биологиялық белсенді заттардың құнды көзі болып табылады, бұл оны фармацевтика өнеркәсібі үшін және созылмалы аурулардың алдын алу және емдеу үшін қалың сығындыларды қоса алғанда, әртүрлі дәрілік формаларды әзірлеу үшін перспективалы шикізат етеді [1]. Тағы да басқа ғалымдар (бірақ тек зертханалық тәжірибелерде) көкжидектен алынған полифенолды фракциялар көк жарықтың әсерінен тор қабығына болатын зақымдануларды азайтуға көмектесетінін анықтады. Ғалымдардың пікірінше, бұл полифенолды фракциялар болашақта жасқа байланысты торлы қабықтың дегенерациясын емдеуде терапевтік құрал ретінде пайдаланылуы мүмкін. [2] Болашақта көкжидек онкологиялық ауруларды емдеуде көмектесуі мүмкін. Қытай ғалымдары голубика экстрактының өміршеңдікті төмендететінін және Hep-G2 (адамның бауыр клеткалық карциномасы), Caco-2 (адамның колоректальды аденокарциномасы клеткалық желісі) және 3T3-L1 (тышқандардың жасуша емес клеткалары) өсірілген клеткаларының циклдік прогрессиясы мен мембраналар өткізгіштігіне әсер ететінін анықтады [3].
Көкжидек С витаминін сіңіруге қатысады: оның жоғары концентрациясында витаминнің жақсы сіңуі маңызды [4].Көкжидек антоцианиндерге, флавоноидтарға, С және Е дәрумендеріне бай, олардың құрамында ас қорыту жүйесіне жағымды әсер ететін пектин мен таниндер бар — дейді Самира Схашок, дәрігер-терапевт, диетолог [5].Экстракттарды алу үшін көптеген әдістер бар. Мацерация әдісінің мәні – ұнтақталған өсімдік шикізатын экстрагент қабатында ұзақ уақыт бойы сулау. Бұл экстракция әдісінің артықшылықтары – оның қолжетімділігі мен арзан болуы, сондай-ақ қарапайым жүзеге асырылуы. Кемшіліктері – ұзақ уақыт қажет етуі, экстракттардың толық алынбауы және тиімділіктің төмендігі [6]. Келесі экстракция әдісі – мацерация (немесе жартылай мацерация). Бұл әдістің қарапайым мацерациядан негізгі айырмашылығы – шикізатқа экстрагенттің кезең-кезеңімен қосылуы. Бұл әдістің мәні – алдымен ұнтақталған шикізатқа экстрагенттің бір бөлігін қосып, белгілі бір уақытқа қалдырылады. Сонымен қатар, бірінші әдіс сияқты, қайталанған мацерация тиімді емес және экстракция толық емес [7].
Мацерациядан тиімдірек экстракция әдісі – перколяция. Барлық процесс үш кезеңге бөлінеді: алдымен дәрілік өсімдіктер 24 немесе 48 сағатқа ылғалдандырылады және суланады. Содан кейін дайындалған шикізат перколяторға салынып, келесі 24 немесе 48 сағат бойы тұрақты жылдамдықпен экстрагент қосылады. Бұл әдіс тығыз экстракт береді және шикізатты толығымен пайдаланады. Бұл әдістің кемшілігі – қажетті экстракт көлемін алу үшін буландыру қажет [8].Ультрадыбыстық генератор – экстрагент пен дәріні қамтитын контейнерге тікелей орналастырылатын ультрадыбыстық генератор. Сонымен қатар, ультрадыбыстық генератордың қызып кетуін болдырмау үшін салқындату жүйесі (суық суы бар контейнер) орнатылуы тиіс. Бұл әдістің негізгі кемшілігі – оны жүзеге асыру құнының жоғары болуы [9,10].Әсіресе, сверхкритикалық және докритикалық көмірқышқыл газының жоғары таңдамалылығы, инерттілігі, төмен уыттылығы және реттелетін қасиеттері заттарды құрылымын өзгерткенсіз және еріткіш қалдықтарынсыз шығарып алуға мүмкіндік береді. CO2 экстракциясы экстракцияның қауіпсіз және экологиялық таза әдісі болып саналады [11,12].
Кәдімгі көкжидектің жемісінен қою сығынды алу технологиясы.
ҚР МФ I томының Экстрактілер жалпы фармакопеялық мақаласының талаптары сәйкес бақылау жүргізілген.Кәдімгі көкжидек жемісінен қою сығынды алу үшін құйынды экстракция әдісі қолданылды Құйынды экстракциялау әдісі - шикізаттың экстрагент ортасында өткір қалақшалармен жабдықталған қатты жүрісті араластырғыштардың көмегімен бір мезгілде араластырылуына негізделген.
Кесте 1. ДӨШ және экстрагент қатынасы.
Бірінші кезең ДӨШ ұсақтау немесе дайын күйінде алу .
Бұл кезенде мен дәрілік өсімдік шикізатын ступка және пестик арқылы езіп ұсақтап алдым.
Екінші кезеңде ДӨШ этил спиртінде тұндырамыз.Шикізатты колбаға салып үстінен этил спиртін құйып аламыз .экстрагенттің мөлшері шикізаттан көбірек болуы қажет ал үстінгі қабатының биіктігі мм болуы керек .
Үшінші кезеңде құйынды экстракцияны қолданамыз .Кәдімгі көкжидек жемістерінен ББЗ көп алу үшін тұндырғаннан кейін құйынды экстракция жүргізілді
Төртінші кезең – экстрагентті ығыстыру процесі. Экстракция және сүзілу процесінен кейін қою экстракт алу үшін роторлы буландырғыш қолданылды.
Роторлы буландырғыш — бұл фармацевтикалық өнімдерді өңдеу кезінде сұйықтықтарды буландыру үшін қолданылатын құрылғы. Бұл процесс жабық камера ішіндегі айналмалы ротордың көмегімен жүзеге асады. Сұйықтық ротордың бетіне жиналады, ал ротор жылдам айналғанда, буландырғышқа берілген жылудың әсерінен сұйықтық булана бастайды да, буға айналады.
Бу арнайы тесіктер арқылы өтеді, содан кейін салқындатылып, қайтадан сұйық күйге конденсацияланады. Осылайша, роторлы буландырғыш тыныс алу және конденсация циклі негізінде жұмыс істейді, нәтижесінде таза әрі концентрленген өнім алынады.
Бесінші кезең. Қою экстрактті сапа көрсеткіштері бойынша стандарттау.
Алтыншы кезең. Экстрактті сүзіп, қаптау. Препараттың 50 мл-і шыны флакондарға құйылып, полиэтилен тығындарымен және пластмасса қақпақтарымен жабылады. Флакондар медициналық қолдану жөніндегі нұсқаулықпен бірге орыс және мемлекеттік тілдерде топтық қаптамаға орналастырылады. ҚР МФ, Т.1, 3.2.2 3.2.
Номер журнала Вестник науки №6 (87) том 1
Ссылка для цитирования:
Абилкасымова А.И., Саякова Г.М. КӘДІМГІ КӨКЖИДЕКТІҢ (VACCINIUM ULIGINOSUM L.) ЖЕМІСТЕРІНЕН ҚОЮ СЫҒЫНДЫ АЛУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ЖАСАУ // Вестник науки №6 (87) том 1. С. 2472 - 2477. 2025 г. ISSN 2712-8849 // Электронный ресурс: https://www.вестник-науки.рф/article/23876 (дата обращения: 15.07.2025 г.)
Вестник науки © 2025. 16+