Азамов А.А., Мусаев А.А.
ОҚҚАНОТГА ҚАРШИ УЙҒУНЛАШГАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ ТИЗИМИ ИНТЕГРТРОВАННАЯ СИСТЕМА ПРОТИВ БОРЬБЫ ОТ БЕЛОКРЫЛКА *
Аннотация:
Оққанот – тенг қанотлилар туркумининг Aleyrodid ёки оққанотлар оиласига мансуб. Уларнинг қарийб 1200 тури аниқланган. Ўзбекистонда 4 та тури аниқланган. Ғўзага асосан 2 тури зарар келтиради: иссиқхона (Trialeurodes vaporariorum Westw.) ва ғўза (тамаки) ( Bemisia tabaci Genn.) оққанотлари, цитрус дарахтларини цитрус оққаноти ( Dialeurodes citri), карамни карам оққаноти ( Aleyrodes proletella) зарарлайди
Ключевые слова:
иссиқхона, ғўза, личинка, нимфа, имаго, бўғин
Оққанот ғўзага 1970 – йиллардан бошлаб мослаша бошлаган. Бу заракунаданинг кенг тарқалиши Республикамизда иссиқхона хўжаликлари кескин кўпайиб кетиши билан узвий боғлиқдир. Маълумки оққанотнинг очиқ шароитда 4 фоизгача сақланиб қолиши ва қолганлари қирилиб кетиши аниқланган. Зараркунанда куз баҳор даврида исиқхоналарда ривожланади ва кўпаяди. Баҳорнинг иссиқ кунлари бошланиши билан улар очиқ шароитга кўплаб учиб чиқади ва турли экинлар жумладан, ғўзани ҳам зарарлай бошлайди. Оққанот тўлиқсиз ривожланадиган ҳашаротдир. У тухум, учта ёш личинка, нимфа ҳамда етук (имаго) даврларини бошдан кечиради. Оққанотга бир қатор биологик ҳусусиятлар ҳос. Улар уни ноқулай ташқи муҳит шароитлардан ҳимоя қилади ва тез кўпайиб катта масофаларга тарқаб кетишга имкон беради. Баҳор – куз даврида оққанот 7 – 8 марта, куз – баҳор пайтида эса иссиқхоналарда 4 -5 марта, жами йлига 11- 13 бўғин бериши мумкин. Оққанотнинг ватани тропик иқлимдир. Шунинг учун ҳам у намсевар ҳашарот ҳисобланади, унга 22-27 С ҳаво ҳарорати ҳамда 70-80% ҳаво намлиги энг қулай ҳарорат ҳисобланади. Ўзбекистонннинг қишки совуқ шароитларида улар қирилиб кетади. Баҳорда учиб чиққан оқанотлар таъсирида йирикроқ шаҳар ва қишлоқлар атрофидаги экинлар биринчи галда зарарлана бошлайди. Оққанот ғўзани майнинг оҳири июннинг бошида зарарлай бошлайди[1, 118]. Улар ёш баргларнинг орқа тарафига жойлашади ва санчиб сўриб озиқланади. Сўнгра урчиб туҳум қўя бошлайди. туғумлари овал шаклда, майда ипчага ўрнатилган бўлади.5 -8 кун ўтгач туҳумлар қорайиб улардан личинка очиб чиқади. Дастлабки даврларда харакат қилувчи личинка қулай жойга ўрнашгач, харакатсизлниб бир ерда озиқланади ва икки марта пўст ташлаб нимфага айланади. Нимфа нисбатан қаттиқ қобиққа эга бўлади, у кушанда ва кимёвий препаратларга чидамлидир. Оққанот ўсимликка асосан личинкалик даврида зарар етказади. Личинкалар тенг қанотлилар туркумига кирувчи ҳашаротларга ҳос ҳолда ўзгача озуқа хазм қилиш тузилишига эга, шунинг учун сўрган озуқанинг бир қисми хазм бўлмай ташқарига чиқариб юборилади. Бунинг натижасида оққанот босган ўсимлик япроқларини шира босади, вақт ўтиши билан бу ширалар замбуруғланиб қораяди, оқибатда ўсимлик ҳосили камайиб, сифати пасаяди. Ғўзада оққанотнинг ҳар бир бўғини 22-25 кунда ривожланади. Жами 3-4 марта бўғин бериб ривожланади. Июльнинг II – III ўн кунлигидан бошлаб иссиқхона оққанотининг миқдори ғўзада кескин камая бошлайди. бу ёзги кун исиши ва ҳаво намлигининг пасайиши билан боғлиқдир. Ҳозирги кунда иссиқхоналарда етиштирилаётган экинларга айниқса помидор ва бодрингга иссиқхона оққаноти жиддий зарар етказаётгани хеч кимга сир эмас. Натижада иссиқхонадан олиниши кутилаётган ҳосил анча камаймоқда. Иссиқхона оққаноти асосан иссиқхоналардаги экинларни зарарлаб, очиқ шароитга бахордан бошлаб учиб чиқади. Очиқдаги экинларда иссиқхона оққаноти ёзнинг жазирама иссиқ кунларида ривожланмайди, ғўза оққанотига эса бу тегишли эмас. Оққанотларнинг бу турига ҳавонинг юқори иссиқлиги салбий таьсир этмайди
Номер журнала Вестник науки №12 (21) том 3
Ссылка для цитирования:
Азамов А.А., Мусаев А.А. ОҚҚАНОТГА ҚАРШИ УЙҒУНЛАШГАН ҲИМОЯ ҚИЛИШ ТИЗИМИ ИНТЕГРТРОВАННАЯ СИСТЕМА ПРОТИВ БОРЬБЫ ОТ БЕЛОКРЫЛКА // Вестник науки №12 (21) том 3. С. 193 - 196. 2019 г. ISSN 2712-8849 // Электронный ресурс: https://www.вестник-науки.рф/article/2462 (дата обращения: 24.04.2024 г.)
Вестник науки СМИ ЭЛ № ФС 77 - 84401 © 2019. 16+