Рахимов М.М., Расулов У.Ш.
ОЛМА БОҒЛАРДА АЙРИМ ЗАРАРКУНАНДА ВА КАСАЛЛИКЛАРГА ҚАРШИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ КУРАШ ЧОРАЛАРИ *
Аннотация:
Мақолада олма боғларда айрим зараркунанда ва касалликларга қарши замонавий ахборот технологияларни қўллаш, математик маделлар, компьютер дастурилари ёрдамида зарарли организмларни олдиндан билиш имконини берувчи интеллектуал кураш чоралари келтирилган
Ключевые слова:
зараркунанда, касаллик, зараркунанда, интелектуал, қарши курраш
Дунё миқёсида мевачилик кўплаб мамлакатлар қишлоқ хўжалигида етакчи тармоқлардан бири ҳисобланади. Жаҳонда ҳар йили 5 миллион гектардан ортиқ майдонда олма етиштирилади. 2017 йилда уни етиштириш ҳажми 76 миллион тоннани ташкил этган. 2017-2018 йилда ялпи олма етиштириш ҳажми 2,6 миллион тоннага камайган. Жумладан, жами олма маҳсулотининг Германияда 46%, Италияда 23%, Францияда 8% ҳосил, зарарли организмлар таъсирида нобуд бўлиши кузатилмоқда. Шунга кўра, етиштирилаётган олма ҳосилни зараркунанда ва касалликлар зараридан ҳимоя қилишда замонавий ахборот технологияларини қўллаш долзарб муаммолардан ҳисобланади. Жаҳонда аҳоли сонининг ортиб бориши, мева маҳсулотлари ҳажмини янада кўпайтириш ва сифатли мева маҳсулотлар билан доимий таъминлаш, ҳосилдорликни ошириш, касаллик ва зараркунандалар келтирадиган зарарни камайтиришда қатор муаммолар юзага келмоқда. Етиштирилаётган мева маҳсулотларнинг ўртача 20-40% зараркунанда ва касалликлар таъсирида нобуд бўлиши бу зарарли организмларга қарши кураш тизимини такомиллаштиришни талаб этади. Шунга кўра, мевали боғ зарарли организмларига қарши курашишда замонавий ахборот технологияларидан фойдаланиш, тегишли ахборотларни тез ва талаб этиладиган даражада тўплаш, бунинг учун ушбу маълумотларни йиғиш, уларни қайта ишлаш ҳамда шулар асосида мақбул қарорлар қабул қилиш ва уларни фойдаланувчига етказиб бериш жараёнларини автоматлаштириш керак. Ахборотларни йиғиш, сақлаш ва уларни қайта ишлашда ахборот тизимларини ишлаб чиқиш зараркунанда ва касалликлар ривожланиши ҳамда тарқалишига таъсир этувчи маълумотларни аниқлаш муҳим илмий-амалий аҳамият касб этади. Мевали боғ зараркунанда ва касалликларидан ҳимоя қилишда замонавий ахборот технологияларидан фойдаланиш, прогнозлаш ва уларни назорат қилишнинг автоматлаштирилган тизимини қўллаш, қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришга кенг жорий этиш талаб этилади. Мамлакатимиз миқёсида ҳар йили қўшимча равишда 8-10% интенсив боғлар ташкил этилиб, бунда олма боғлари катта қисмни ташкил этади. Ростов вилоятидаги Азов районининг «Виноградар» ва «Красный сад» ҳамда Кагальниц районининг «Пионер» КСП боғдорчилик жамоа ташкилоти олманинг асосий зараркунанда ва касалликларига қарши курашиш муддатлари ҳақида ҳабар бериш юзасидан Anton Paan фирмасининг KMS-Р автоматлаштирилган метеостанциясини апробациядан ўтказган [1; 158-165-б.]. Мазкур прибор Apple дастурида ишлайди ва ҳар 15 дақиқада ҳаво ҳарорати ҳамда нисбий намлиги, шунингдек дарахт танаси, барги ва новдалари юзасидаги шудринг томчилари шаклидаги намликни ва ёғингарчиликлар таъсирида пайдо бўлган боғдаги намлик миқдори ҳақида хабар беради ҳамда маълумотлар асосида автоматик тарзда олманинг турли барг ўровчи қуртларини тухумдан чиқиш даврлари, калмараз билан зарарланиш даврларида зарарланиш даражаси ҳақида ҳабар бериб боради. Тегишлича тугмача босилганда айни пайтдаги об-ҳаво шароитлари ҳақидаги маълумотлар дисплейда намоён бўлади. Йиғилган маълумотларни махсус мослама ва ускуналар воситасида компьютер ҳотирасига кўчириб олиш мумкин. Айтиб ўтилган ва бошқа маълумотлар қаторида АМС фойдали хароратлар йиғиндиси ҳақидаги маълумотларни мавсум бошидан ўсиб бориш тартибида қоғоз тасмага ҳамда прибор хотирасига ёзиб боради. АМС ускунасининг метеорологик маълумотлар олувчи идоралардан устунлиги шундаки, АМС мевачилик хўжаликлари мутахассисларига тўлиқ, тез ва хилма-хил маълумотларга эга бўлиш имконини беради. Россияда ҳам ўзининг АСМ ларини яратиш учун ҳаракат қилишди ва бу борада маълум мувоффақиятларга эришдилар ҳам, бутун Россия метеорология илмий тадқиқот институти (ВНИИ) метеорология томонидан «Элагр» деб номланган агрометеорологларининг ахборот - маслаҳат тизими 10 хил дастурда ишлай олади. Автоматик тарзда ҳаво ва тупроқ ҳарорати, ҳавонинг нисбий намлиги, шам ва шудринг тарзидаги намгарчиликлар давомийлиги, ёғингарчиликлар йиғиндиси ҳақида маълумотлар йиғиш, доимий тарзда кузатувлар олиб бориш имконини беради. У кичик ўлчамда бўлиб, кам энергия талаб қилади, доимий ва ечиб олиш мумкин бўлган хотира қурилмаси билан жихозланган. АМС «Элагр» олма мевахўрининг қишловдан кейинги генерация ҳаёт фаолиятини қайта тикланиши, тухум қўйиш, қуртларнинг тухумдан чиқиши, қуртларни ғумбакка айланиши, капалакларни уча бошлаши каби асосий фенофазалар ҳақида олдиндан хулоса қилиш имконини берувчи маълумотлар йиғади.
Номер журнала Вестник науки №12 (21) том 3
Ссылка для цитирования:
Рахимов М.М., Расулов У.Ш. ОЛМА БОҒЛАРДА АЙРИМ ЗАРАРКУНАНДА ВА КАСАЛЛИКЛАРГА ҚАРШИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ КУРАШ ЧОРАЛАРИ // Вестник науки №12 (21) том 3. С. 203 - 209. 2019 г. ISSN 2712-8849 // Электронный ресурс: https://www.вестник-науки.рф/article/2464 (дата обращения: 24.04.2024 г.)
Вестник науки СМИ ЭЛ № ФС 77 - 84401 © 2019. 16+