Касымова Жанел, Жадыра Талғатқызы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНТЕРНЕТ КЕҢІСТІГІНДЕГІ БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫ *
Аннотация:
мақалада 1994 жылы қазақ интернет желілері ресми тіркелгеннен бері Қазақстанның интернет кеңістігіндегі бұқаралық ақпарат құралдарының даму ерекшеліктері қарастырылады. Қазақстандағы интернет ортаны қалыптастыратын негізгі субъектілер – телеарналардың сайттары, жетекші ақпарат агенттіктері, мемлекеттік интернет-порталдар қарастырылған
Ключевые слова:
БАҚ, Қазақстанның интернет кеңістігі, интернет ресурстары, жетекші ақпарат агенттіктері, телеарналар, рейтинг көрсеткіштері, тілдік контент
УДК 1
Касымова Жанел
«Тұран» университеті, «Журналистика және аударма ісі» кафедрасы,
«Журналистика» мамандығының 3-курс студенті
Научный руководитель:
Жадыра Талғатқызы
«Тұран» университеті
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНТЕРНЕТ
КЕҢІСТІГІНДЕГІ БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫ
Аннотация: мақалада 1994 жылы қазақ интернет желілері ресми тіркелгеннен бері Қазақстанның интернет кеңістігіндегі бұқаралық ақпарат құралдарының даму ерекшеліктері қарастырылады. Қазақстандағы интернет ортаны қалыптастыратын негізгі субъектілер – телеарналардың сайттары, жетекші ақпарат агенттіктері, мемлекеттік интернет-порталдар қарастырылған.
Ключевые слова: БАҚ, Қазақстанның интернет кеңістігі, интернет ресурстары, жетекші ақпарат агенттіктері, телеарналар, рейтинг көрсеткіштері, тілдік контент.
Бүгінгі таңда интернет-БАҚ Қазақстан Республикасының БАҚ жүйесінің маңызды құрамдас бөліктерінің бірі болып табылады. Дегенмен, қазақ интернет журналистикасының жай-күйі де, Қазақстандағы интернет-БАҚ-ты объективті зерттеу үшін білу қажет республикалық интернет-кеңістіктің дамуы мен проблемалары да әлі зерттеушілердің назарында болған жоқ. Бұл жұмыста біз қазіргі кезеңдегі қазақ интернет кеңістігінің жай-күйін қарастырамыз, Қазақстан халқының Қазнетке қолжетімділік дәрежесін анықтаймыз, жетекші қазақстандық сайттардың мазмұны мен сапалық аспектілерін зерттейміз. Бұл ретте біз Қазақстан Республикасының бұқаралық коммуникация саласына қатысты заңнамалық нормаларды басшылыққа алатын боламыз, сондай-ақ елдегі интернет-байланыстың жай-күйін көрсететін статистикалық деректерді талдаймыз.
Қазақстандық интернет-кеңістігінің даму тарихы 1994 жылдың қыркүйегінде ұлттық жоғары деңгейлі домен (c/.) ресми тіркелген кезден бастап есептеле бастады. Жаһандық желінің сәйкес сегменті Kaznet деп аталады. Сол жылы Қазақстандағы ірі телекоммуникациялық компаниялардың бірі «Қазақтелеком» компаниясы құрылды. Осыдан кейін қазақ тіліндегі тұңғыш сайттың пайда болуы, университет ресурстарына онлайн кіру жүйесі («ҚазНУ-дың электронды каталогы»), интернет арқылы тұрақты радиохабар тарату (1998 жылдан бастап) басталды.
Кейінгі жылдары Қазақстанда интернет кеңістігіне қызығушылық артты. 2007 жылы республикада Интернетті пайдаланушылар саны 1,67 млн адамға жетті. (жалпы халқы шамамен 16 миллион адам) [8]. Биылғы жыл интернетті пайдаланушылар санының айтарлықтай өсуімен ерекшеленді. «Қазақстан» іскерлік журналының зерттеуі бойынша «Қазақтелеком» АҚ ұсынатын кең жолақты Интернетке қосылуды коммерциялық белсенді пайдаланушылардың базасы 59885 жазылушыны құрады.
Сол 2007 жылы қазақстандық интернет кеңістігінің одан әрі дамуын тежейтін бірнеше негізгі себептер анықталды: техникалық мүмкіндіктердің шектеулігі, білім беруді компьютерлендіру мен интернеттендірудің нашарлығы, интернетті пайдаланушылар мен сайттар санын дәл есептеудің жоқтығы [9].
Мәселені шешудің бірінші нүктесі – техникалық жабдықты жетілдіру. Ескі кабельдік жүйелер Интернетке кең жолақты қолжетімділіктің одан әрі дамуының баяулауының негізгі себебі болып табылады. Білім беруді компьютерлендіру және интернетке айналдыру – интернет кеңістігін дамыту жолындағы екінші маңызды нүкте. Ресми түрде республика мектептері мен жоғары оқу орындарының көпшілігі интернетке тегін қол жеткізе алады. «Қазақтелеком» АҚ қызмет көрсету нарығындағы жетекші провайдер бола отырып, «мектептерді 50% жеңілдікпен интернет қосылымын қамтамасыз етті, сондай-ақ абоненттік төлемге жеңілдікті тарифтер белгіледі. Ал бюджеттен қаржыландырылатын мемлекеттік мектептер үшін 2007 жылдың ақпан айынан бастап интернетке (тек оның қазақстандық секторы – Қазнетке болса да) диал-аппен қатынауды қамтамасыз ету жалпы алғанда тегін болып табылады [9]. Алайда, бүгінгі күнге дейін оқу орындарының нақты компьютерлендіру дәрежесі туралы нақты ақпарат жоқ.
Интернетті пайдаланушылардың нақты санын анықтау да маңызды мәселе. Жанама көрсеткіштер бойынша («Яндекс» іздеу жүйесінің статистикасы негізге алынды) [9] қазақстандық қолданушылардың орташа саны күніне 40 мың, ал аптасына орташа есеппен 170 мың. Орташа айлық көрсеткіш 750 – 800 мың адамды құрайды, бұл республика халқының жалпы санының 5 пайызынан аспайды.
Мемлекеттік тілдегі қазақ тіліндегі сапалы контенттің жоқтығы мәселесін бөлек қарастыруды қажет етеді. Айта кетерлігі, соңғы жылдары интернет кеңістігінің айтарлықтай дамығанына қарамастан, қазақ тілі әлі де бәсекеге қабілетсіз күйінде қалып отыр (бұл да Қазнеттің көп көрсеткіштер бойынша Рунеттен неліктен төмен екенін түсіндіреді). Тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттік тілдегі жоғары сапалы жобаларды әзірлеуге инвестиция салу өте тиімсіз: трафик аз болса, жақсы веб-сайтты жарнамадан түскен кірісті өтеу мүмкін емес. Мұндай интернет-жобаларға мемлекеттік қолдау қажет. Қазақстанның Есеп комитетінің мәліметінше, тек 2007 жылы «ҚР мемлекеттік тілі» порталын құруға 66 миллион теңге жұмсалған.
Қазнет қолданушылары арасында қазіргі таңда қазақстандық ақпарат агенттіктерінің жаңалықтар сайттары көш бастап тұр. 2008 жылы А.А.Новинкин Қазақстандағы ақпараттық агенттіктерге зерттеу жүргізді [11]. Бұл мақалада Қазақстандағы ақпарат агенттіктерінің жаңартылған сипаттамасы, олардың Интернеттегі қызметіне баса назар аударылған.
Бүгінгі таңда республикада мынадай ақпараттық агенттіктер жұмыс істейді: «ҚазАқпарат» АА, «Қазақстан сегодня» АА, «Хабар» АА, «Интерфакс-Қазақстан» АА, Қазақстан баспасөз клубы АА, ИРБИС қаржы нарықтары АА.
«ҚазАқпарат» АА «Қазақ ақпарат агенттігі» (ҚазАқпарат) Ұлттық компаниясы» ашық акционерлік қоғамына жатады, ол өз қызметін 2002 жылғы 8 қарашада «Қазақ ақпарат агенттігі» республикалық кәсіпорны (ҚазААГ) негізінде бастаған [11]. «ҚазАқпарат» ашық акционерлік қоғамы акцияларының 100 пайызы мемлекетке тиесілі, бұл оның жарияланған ұйымдық-құқықтық мәртебесінің нышандығын айғақтайды.
Агенттік жаңалықтары www.inform.kz сайты арқылы үш тілде – қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде on-line трансляцияланады. Қазіргі уақытта қазақ тіліндегі нұсқадағы барлық жаңалықтар латын графикасы мен араб графикасында да көшіріледі. Бұл факт шетелде тұратын, кириллица білмейтін қазақтар үшін өте маңызды.
Ақпараттық агенттік мемлекеттік құрылымдардың – Қазақстан Республикасы Президентінің Әкімшілігінің, Үкіметтің, Мәжілістің (парламенттің), облыстық билік органдарының, республикалық қаржылық және өндірістік құрылымдардың қызметі туралы ақпарат береді.
ҚазАқпараттың алыс және жақын шет елдерде: Ресейде, Өзбекстанда, Қырғызстанда, АҚШ-та, Қытайда, Бельгияда тілшілер желісі бар [15].
Агенттікте республиканың барлық аймақтарынан өзекті ақпараттар бар. Билік пен саясат, экономика мен қаржы, қоғам, әлем жаңалықтары, интеграция – Қазақстанның, ТМД және Балтық жағалауы елдерінің, алыс шетелдердегі өмірдің барлық негізгі аспектілері «ҚазАқпарат» ақпарат агенттігінің көзқарасында.
Агенттіктің міндеттері: «Елдің көп қырлы саяси, экономикалық және мәдени өмірін жедел ақпараттық көрсету, Қазақстан туралы жоғары сапалы аналитикалық ақпаратты тарату. Сондай-ақ елдің оң халықаралық имиджін қалыптастыру, Қазақстанды әлемге, оның ішінде саяси және іскер топтар, шет мемлекеттердің медиа құрылымдары арасында танымал ету жөніндегі жұмыстарға қатысу» [11].
1996 жылдың қазан айынан бастап ақпараттық нарықта тағы бір қазақстандық агенттік «Интерфакс-Қазақстан» өзін танытты. Агенттік ақпараты орыс, қазақ және ағылшын тілдерінде жарияланады, ал сайттың орыс тіліндегі нұсқасында жаңалықтардың (қоғамдық-саяси жаңалықтар, қаржы-экономикалық жаңалықтар, агенттік жаңалықтары, күннің цитаталары мен жаңалықтары) толық көлемі қамтылған. күні). «Интерфакс-Қазақстан» саяси, қаржылық және экономикалық мазмұндағы бірқатар басылымдарға жазылады. Сонымен қатар, агенттік тақырыптық басылымдарды («Тау-кен металлургиялық шолу», «Мұнай және газ шолуы», «Интерфакс-Энергетикс» және т.б.) шығарады.
Агенттік ресейлік «Интерфакс» ақпараттық агенттігімен серіктестік орнатқан және оның ақпараттық ресурстары мен коммуникациялық мүмкіндіктерін пайдаланады: «Интерфакс» агенттігінің арналары арқылы бүкіл әлемдегі жазылушыларға Қазақстаннан ақпараттық хабарламалар жіберіледі» [11].
«Kazakhstan Today» ақпараттық агенттігі ақпараттық нарықта он жылдан астам қызмет етіп келеді (жұмысын 2000 жылы бастады). Ол жетекші орындардың бірін алады, оның материалдарын радиостанциялар, телеарналар және баспа басылымдары пайдаланады. Агенттіктің жазылушылары – ұлттық компаниялар, банктер және халықаралық қаржы институттары, жетекші министрліктер мен ведомстволар, дипломатиялық өкілдіктер, шетелдік ақпарат агенттіктері, газеттер, радиостанциялар мен телеарналар.
Агенттіктің жаңалықтар лентасы Қазақстанның басқа ақпарат агенттіктері сияқты үш тілде: орыс, қазақ, ағылшын тілдерінде экономика, қаржы, статистика, мұнай-газ, өнеркәсіп, энергетика, ауыл шаруашылығы, президент, саясат, Үкімет, заң шығару, парламент, ғылым, мәдениет және т.б. Сонымен қатар, «Kazakhstan Today» қоғамдық-саяси жаңалықтар лентасы, экономикалық жаңалықтар, металл нарығына шолу сияқты ақпараттық өнімдерге жазылуды ұсынады.
1995 жылдан бастап Қазақстан нарығындағы ең ірі ақпараттық қызметтердің бірі – «Kazakh TV» жаңалықтар қызметінің негізінде құрылған «Хабар» мамандандырылған ақпараттық агенттігі. Агенттіктің «Қазақстанда 14 және ТМД елдерінде 5 кеңсесі бар» [11]. «Хабар» АА интернет-порталы (www.khabar.kz) оқырмандарға еліміздегі және шетелдегі маңызды оқиғалар туралы барынша толық ақпарат береді.
«Қазақстан баспасөз клубы» ақпараттық агенттігі мен «ИРБИС» қаржы нарығының ақпараттық агенттігін бөлек атап өту керек.
Қазақстан баспасөз клубының ақпараттық агенттігінің (1994 жылы қыркүйекте USAID – АҚШ халықаралық даму агенттігінің қолдауымен құрылған) айрықша ерекшелігі оның «ақпараттық кеңістікті кеңейтуге» мүмкіндік беретін «жоғары кәсіби тәуелсіз БАҚ-ты дамытуға» бағытталғандығы [11].
Агенттік жаңалықтары ағылшын және орыс тілдерінде жарияланады. Жаңалықтар жазылушылары – шетелдік елшіліктер, компаниялар, халықаралық ұйымдар.
«ИРБИС» қаржы нарықтарының ақпараттық агенттігі 1998 жылы тамызда Қазақстан қор биржасы (ҚҚБЕ) құрған жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің ұйымдық-құқықтық нысанында тіркелді. Агенттікке толық дерлік техникалық және ақпараттық қолдауды «ИРБИС» жарғылық капиталының 80% иеленетін «Қазақ қор биржасы» АҚ көрсетеді.
«Агенттік қызметінің негізгі бағыты Қазақстанның қаржы нарығын танымал ету, Қазақстанның қаржы нарығы саласында ақпараттық-талдау қызметтерін көрсету, қаржы нарығы саласында ақпараттық-талдау қызметтерін көрсету болып табылады» [11].
Барлық осы агенттіктердің қызметі бүгінде Қазақстанның түкпір-түкпірінен, алыс және жақын шетелдерден жаңалықтарды нақты уақыт режимінде ала алатын қазақстандық ақпарат тұтынушыларының сұранысына ие болып отыр. Агенттіктердің мамандануы, ақпараттық нарықтың өзгермелі жағдайларына бейімделуі оларға қажетті ақпаратты дамытуға және қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ:
Черных А. Мир современных медиа.М.: Издательский дом «Территория будущего», 2007. (Серия «Университетская библиотека Александра Погорельского»). – 312 с.
Медиа. Введение: Учебник для студентов вузов, обучающихся по гуманитарносоциальным специальностям (020000) и специальностям «Связи с общественностью» (350400) и «Реклама» (350700) Под. ред. А. Бриггза, П. Кобли; Пер. с англ. (Ю.В. Никуличева). – 2-е изд. – М.: Юнити Дана, 2005. – 550 с. (Серия зарубежный учебник).
Телевизионная служба новостей: учебное пособие для студентов вузов по специальности 030601 «Журналистика» В.Л.Цвик – М.: Юнити-Дана, 2008. 319 с. – (Серия медиаобразование).
Конституция Республики Казахстан, ЗАКОН РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН "О СРЕДСТВАХ МАССОВОЙ ИНФОРМАЦИИ" от 23.06.99, с изменениями и дополнениями от 3.05.01.
Zakon.kz Информационный портал: http://fin.zakon.kz/100571-v-konce-2007-goda-kolichestvo.html
Деловой журнал «Казахстан»: http://skazhu.kz/?p=41
Журнал цифровой цивилизации DIGITAL Kazakhstan: http://www.dgt.kz/
Журналистика и медиаобразование-2008: сборник трудов III Международной научно-практической конференции. Том 1/под ред. проф. А. П. Короченского. - Белгород: БелГУ, 2008. - 368 с.
Законодательство о СМИ стран бывшего СССР: Т.1 / под ред. Г.В. Винокурова, А.Г. Рихтера, В.В. Чернышова. - М.: Институт проблем информационного права, 2002. -592 с. - (Журналистика и право; Вып.31).
Институт Политических Решений: http://www.ipr.kz/kipr/3/1/66
Энциклопедия мировой индустрии СМИ: Учеб. Пособие для студентов вузов / Е. Л. Вартанова, М. И. Гутова, В. Л. Иваницкий; Под ред. Е. Л. Вартановой. - М.: Аспект Пресс, 2006. - 376 с.
Zhanel Kasymova
Turan University, Department of Journalism and Translation Studies,
3rd year student of the specialty" journalism"
Scientific supervisor:
Zhadyra Talgatovna
Turan University
INTERNET OF THE REPUBLIC OF
KAZAKHSTAN MASS MEDIA
Abstract: the article examines the peculiarities of the development of mass media in the internet space of Kazakhstan since the official registration of Kazakh internet networks in 1994. The main subjects that form the internet environment in Kazakhstan are the websites of TV channels, leading news agencies, and state internet portals.
Keywords: mass media, internet space of Kazakhstan, internet
Номер журнала Вестник науки №12 (45) том 4
Ссылка для цитирования:
Касымова Жанел, Жадыра Талғатқызы ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНТЕРНЕТ КЕҢІСТІГІНДЕГІ БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫ // Вестник науки №12 (45) том 4. С. 37 - 44. 2021 г. ISSN 2712-8849 // Электронный ресурс: https://www.вестник-науки.рф/article/5060 (дата обращения: 26.04.2024 г.)
Вестник науки СМИ ЭЛ № ФС 77 - 84401 © 2021. 16+