Разоқов Б.Х., Рахимов Б.Х.
БЎЛАЖАК ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ КАСБ МАХОРАТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА КРЕАТИВЛИК *
Аннотация:
ушбу мақолада қандай кўникмалар, ижодий қобилиятларни шакллантириш, уларнинг бўлажак технологик таълим ўқитувчиларининг касбий фазилатларини шакллантиришдаги аҳамияти муҳокама қилинади
Ключевые слова:
қобилият, ижодкорлик, ташқи муҳит, генетик боғланишлар, "ўқитувчи аввало". "Ўқитувчилар сони" Халқ ҳунармандчилиги
УДК 37
Разоқов Б.Х.
Фарғона давлат университети, ўқитувчи
(Узбекистан, г. Фергана)
Рахимов Б.Х.
Гулистон давлат университети, профессор
(Узбекистан, г. Гулистан)
БЎЛАЖАК ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ
КАСБ МАХОРАТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА КРЕАТИВЛИК
Хулоса: ушбу мақолада қандай кўникмалар, ижодий қобилиятларни шакллантириш, уларнинг бўлажак технологик таълим ўқитувчиларининг касбий фазилатларини шакллантиришдаги аҳамияти муҳокама қилинади.
Калит сўзлар: қобилият, ижодкорлик, ташқи муҳит, генетик боғланишлар, "ўқитувчи аввало". "Ўқитувчилар сони" Халқ ҳунармандчилиги.
Инсонда муайян креативлик қобилиятининг шаклланишида ташқи муҳит ва ирсий муносабатлар маълум даражада роль ўйнашига одамлар қадимдаёқ эътибор беришган. Қадимги Спарта қулдорлик давлатида шу давлат учун мақбул шакллар яратишга ҳаракат қилганлар, бироқ тарихдан маълумки, бу тадбир ачинарли аҳволга олиб келди.
Креативлик қобилиятининг шаклланишида ирсий қонуниятларнинг мазмун-моҳияти ҳақида гапирар эканмиз, генетик (генетика-ҳайвон ва ўсимликлар ирсиёти, унинг ўзгарувчанлиги ҳақидаги фан) ижтимоий шароитга аҳамияти катта. “Киши,-ижтимоий организм, демак, у ижтимоий муҳитсиз яшай олмайди”.
Бизнингча, миллий ҳунармандчилик ишлари бўйича креативлик - ўқувчиларнинг ижодкорлик қобилиятларини очиб беришда ҳар бир ўқувчининг диққатини янада оширувчи ҳар бир ишнинг ўзига хослиги, яратувчанлигини, мустақил фикрлашини, табиат гўзалликларига янгилик киритиб, янада жозибадор нақшлар, ижод намуналарини ишлаб чиқишга амалда тадбиқ этиш ҳисобланади.
Шу ўринда ўз замонасининг етук олими, жуда кўп тилларни билган, файласуф, математик ва шифокор Шарқда “Муаллими аввал” (“Биринчи муаллим”) унвонини олган Аристотелдан кейин “Муаллими сони” (“Иккинчи муаллим”) деган ном олган Абу Наср Форобийнинг ёзган асарларидаги фикрлари бутун жаҳон халқлари, жумладан Шарқ ва Ўрта Осиё халқларининг инсон камолоти ҳақидаги педагогик назариясининг юзага келиши ва ривожланишидаги роли бениҳоя катталигини алоҳида таъкидлашга эҳтиёж сезилади. У қобилиятнинг моҳиятини “...инсонга унинг ўз олдига қўйган мақсадларини амалга оширишига халақит берувчи қобилиятлари ва ўрганган ихтиёрий ҳаракатлари инсон ёмонлиги ва аксинча, инсонга унинг ўз олдига қўйган мақсадларини амалга оширишига ёрдам берувчи қобилиятлари ва ўрганган ихтиёрий ҳаракатлари инсон яхшилигидир”, деб изоҳлайди. Шунингдек, у инсон қобилиятнинг аҳамиятини “Инсон ҳаётининг олий мақсади ҳам бахт-саодатга эришувдан иборат. Инсоннинг бахтли бўлиши эса унинг қобилияти ва иродасига боғлиқ. Инсон юксак камолотга эришув йўлида ҳаракат қилгандек, ақлий билишга ҳам ҳаракат қилса, ҳеч шубҳасиз, ўзи интилаётган сўнгги даражадаги бахт-саодатга эришади” дея эътироф этади.
Форобий туғма мутлақ ғоялар ва даҳолик қобилиятларни тан олмайди. Аммо туғма фазилатлар фикрий фазилатга бўйсуниши керак. Инсоннинг касб-ҳунар ва санъатдаги фазилати туғма эмас. “Агар касб-ҳунар фазилати туғма бўлганда, подшоҳлар ҳам ўзлари истаб ва ҳаракат қилиб эмас, балки подшоҳлик уларга фақат табиий равишда муяссар бўлган, табиат талаб қилган табиий бир мажбурият бўлиб қолар эди”.
Касб-ҳунар фазилати туғма бўлмас экан, “халқлар ва шаҳар аҳлларидахлоқ, одоб, расм-русум, касб-ҳунар, одат ва иродани ҳосил қилиш учун инсондан зўр куч ва қудрат талаб қилинади. Бу икки йўл билан яъни таълим ва тарбия билан қилинади. Таълим деган сўз халқлар ва шаҳарликлар ўртасида амалий фазилатни бирлаштириш, тарбия эса шу халқлар ўртасидаги туғма фазилат ва амалий касб-ҳунар фазилатларини бирлаштириш деган сўз”. “Таълим,- дея у сўзини давом эттириб, - фақат сўз ва ўргатиш билангина бўлади. Тарбия эса амалий иш, тажриба билан, ... касб-ҳунарга берилган. бўлиши, ўрганиши" . Бу ишни устозлар ва мураббийлар бажарадилар, дейди .
Бироқ мутлақо креативлик қобилиятисиз, истеъдодсиз (руҳий ва физиологик жиҳатдан нормал кишилар назарда тутиляпти, албатта) ва ҳаддан ташқари креативлик қобилиятли инсон ҳам йўқ. Ҳар бир шахс муайян қобилиятга маълум даражада мойил бўлади. Бундай қобилиятлар қулай ижтимоий шароитлар мавжудлигидагина имкониятдан креатив воқеликка айланиши мумкин.
Креативлик қобилияти муайян генетик имкониятнинг ижтимоий ва тарихий шароитлар билан ўзаро муқаррар ва мураккаб таъсири орқалигина вужудга келади.
Буларнинг ҳаммаси ижтимоий муносабатлар билан боғлиқ муҳит ва таълим-тарбия маҳсули бўлмиш инсон фаолияти моҳиятидан ажралмас, унинг меъёрий-ижодкорлик меҳнати самараси билан изоҳланади.
Муайян креативлик қобилиятининг “нишоналари” ҳар бир кишида бор, бироқ уларнинг ривожланиши ижтимоий ишлаб чиқаришнинг муайян шароитларида таркиб топган ижодкорлик меҳнатига боғлиқ.
Қобилиятларнинг ижтимоий шаклланиши барқарорлик ва ўзгарувчанлик ўзаро таъсирининг жуда мураккаб жараёни. Ушбу муаммони ҳал этиш диалектикаси мазкур жараёнда ижтимоий ва генетик ҳодисаларнинг диалектик ўзаро таъсирини эътироф этишни талаб қилади. Барқарорлик ва ўзгарувчанлик имконият ва воқелик жараёнларининг ўзаро таъсирини назарда тутади. Ижтимоий омил муайян креативлик қобилияти наслий “нишоналари”нинг шаклланиши ҳамда намоён бўлиши учун зарур ва асосий шароит ҳисобланади. Имконият тарзидаги ирсий “нишоналар” фақат ижтимоий омиллар орқалигина воқеликка айланиши мумкин .
Генларнинг муайян уйғунлашувидан ҳосил бўладиган наслий “нишоналар” ижтимоий шароитлардан ташқарида, қуруқ, мавҳум ё юзаки имкониятдангина иборат бўлиб қолади. Бироқ муайян қобилятнинг маълум наслий “нишоналари” объектив бўлиши лозим, чунки ҳар қандай мақбул ижтимоий шароитда ҳам йўқдан ҳеч нима бор бўлмайди. Дарҳақиқат, масалан, қобилиятсиз ҳунармандга ижтимоий жиҳатдан рисоладагидек шароит яратиб берган билан, у буюк ижодкор бўлиш у ёқда турсин, ҳатто унинг яқинига ҳам йўлай олмайди.
Ўқувчиларнинг миллий ҳунармандчилик бўйича креативлик қобилиятларини ривожлантириш технологиясида ўзига хос мураккабликлар мавжуд. Чунки технология фани ўқитувчисининг педагогик фаолиятида халқ ҳунармандчилиги технологияси ва таълим технологияси ягона тизимни ташкил этади. Бироқ уларнинг орасидаги ўзаро рационал (мувофиқ) алоқадорлик, яъни ўқувчиларни бутун ўқув фаолияти давомида тегишли синфларда креативлик (яратувчан ижодкорлик)ка тайёрлаш (шакллантириш, ривожлантириш ва такомиллаштириш) масалаларига мажмуавий ёндашув масаласига ҳозиргача деярли эътибор берилмаяпти. Натижада, ўқувчиларнинг креативлик қобилияти ва педагог (ўқитувчи) ларнинг касбий фаолияти мутаносиблиги мезони ва жараёни орасида узилишлар рўй бермоқда.
“Креативлик” тушунчаси барча ҳолларда у ёки бу жиҳатдан теварак атрофни ўраб турган ҳолат, воқеа ёки ҳодисалар моҳиятини оқилона ўрганиб, унинг ижобий томонларини очиб бериб, жамиятнинг истиқболли келажагига йўналтиришдан иборат.
Бу муаммонинг ижобий ечими ўқувчиларнинг миллий ҳунармандчилик бўйича креативлик қобилиятини ривожлантириш технологияси предмети, таркиби, мақсади, вазифаларини тўғри шакллантиришга боғлиқ.
Юқоридаги фикрлар ижодкорлик жараёни таҳлили унинг предмети, таркиби, мақсади ва вазифалари ҳам тарихий-ижтимоий тараққиёт маҳсули эканлигидан далолат беради. Бу маълумотлар умумий ҳолдаги ижодкорлик (бадиий, илмий, техникавий, маънавий, фалсафий ва ҳокозо)нинг моҳиятини аниқлаб олишга ёрдам беради.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР:
Razzokov B.H., Mutalipov R.R. Professional orientation of students based on the national program. ISSN 2308-4804. Science and world. 2021. № 11 (99), 62-64.
Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative thinking and problem soving). – Alexandria – Virginia, USA: ASCD, 2014.
Инновацион таълим технологиялари /Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Ҳ., Сайфуров Д.М., Тўраев А.Б. – Т.: “Сано стандарт” нашриёти, 2015. – 81-б.
Толипов Ў., Усмонбоева М. Педагогик технологияларнинг татбиқий асослари. – Т.: Фан, 2006.
Razokov B.Kh.
Ferghana State University, Lecturer
(Uzbekistan, Fergana)
Raximov B.X.
Gulistan State University, Professor
(Uzbekistan, Gulistan)
CREATIVITY IN FORMING PROFESSIONAL SKILLS
IN FUTURE TEACHERS OF TECHNOLOGICAL EDUCATION
Abstract: this article discusses what skills are, the formation of creative abilities, their importance in the formation of professional qualities of future teachers of technological education.
Keywords: ability, creativity, external environment, genetic connections, teacher first, Number of teachers, Folk craft.
Номер журнала Вестник науки №2 (47) том 2
Ссылка для цитирования:
Разоқов Б.Х., Рахимов Б.Х. БЎЛАЖАК ТЕХНОЛОГИК ТАЪЛИМ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИ КАСБ МАХОРАТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА КРЕАТИВЛИК // Вестник науки №2 (47) том 2. С. 38 - 43. 2022 г. ISSN 2712-8849 // Электронный ресурс: https://www.вестник-науки.рф/article/5294 (дата обращения: 24.04.2024 г.)
Вестник науки СМИ ЭЛ № ФС 77 - 84401 © 2022. 16+