Авазбаев А.И., Курбанов П.З., Сейтназаров Ж.К.
МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИ КАСБ ТАНЛАШГА ТЎҒРИ ЙЎНАЛТИРИШ МАСАЛАЛАРИ *
Аннотация:
в этой статье рассматриваются наиболее важные требования к работе по выбору профессии
Ключевые слова:
профдиагностика, профконсультация, когнитивность, ремесло
УДК 37
Авазбаев А.И.
к.п.н. доцент ТГПУ им Низами
(Ташкент, Узбекистан)
Курбанов П.З.
преподаватель КГПИ
(Коканд, Узбекистан)
Сейтназаров Ж.К.
студент ТГПУ им Низами
(Ташкент, Узбекистан)
МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИ КАСБ ТАНЛАШГА
ТЎҒРИ ЙЎНАЛТИРИШ МАСАЛАЛАРИ
Аннотация: в этой статье рассматриваются наиболее важные требования к работе по выбору профессии.
Ключевые слова: профдиагностика, профконсультация, когнитивность, ремесло.
Касбга йўналтириш (касбга тайёрлаш) – шахснинг бўлғуси касбий фаолият субъекти сифатида ўзига нисбатан шаклланиш жараёнини ўтайди. Касбга йўналтиришга ёшларнинг касбни эркин ва мустақил танлашнинг илмий-амалий тизими сифатида қараш лозим.
Умумий урта таълим мактаблари меҳнат таълими дарсларида шаклланган кўникма ва малакалар меҳнат қилишга умумий тайёргарликни, халқ хўжалигининг аниқ бир соҳасида қўллашни вазифа қилиб қўйиши лозим. Бундан ташқари, бошқа фан ўқитувчилари ҳам ўрганилаётган мавзу дастурларини ўзгартирмасдан, яъни мантиқий кетма-кетлигига таъсир қилмасдан, ушбу фан хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ўқувчиларни меҳнат жараёнлари, мехнат турлари кўринишлари ва технологияси билан таништириб боришлари бозор иқтисодиёти тамойилларини, Республикамизнинг иқтисодий потенциални очиб беришлари лозим.
Ўқувчилар билан касб танлашга йўллаш бўйича ишлар олиб бориш жараёнида уларни замонавий ишлаб чиқариш полетехник асослари, фан-техника тараққиёти даврида саноат ва қишлоқ хўжалигининг ривожланиш истиқболлари, ишчи ва хизматчиларнинг меҳнат фаолияти мазмунидаги тегишли ўзгаришлар билан таништириш ҳамда ана шу масалаларни ишлаб чиқариш муҳитидаги корхоналар мисолида аниқлаштириб бериш лозим.
Касб танлашга йўллаш фани барча олий таълим муассасалари талабаларини педогогик фаолиятга тайёрлаш жараёнида уларга методик-педогогик билимларини, меҳнат кўникма ва малакаларини, мехнат маданияти ва касбга доир махоратини ошириш, умумий ўрта ва махсус поғонадаги ўқув юртларида методик жихатдан тўғри ва ижодий ёндашиб ташкил қилиш хамда ўтказиш имконини беради.
Меҳнат ва касбий тайёргарлик тизими бевосита ёшларнинг мехнат ва касб тарбиясини, таълимини касбий ахборотлар, касб танлаш, касбга йўналтириш ишларини амалга оширадиган ишлардан биридир. Халкимизнинг миллат, халк, элат бўлиб шаклланишини меҳнатсиз, касбларсиз, хунарсиз тасаввур этиб бўлмайди. Одамзод пайдо бўлишидан бошлаб меҳнат билан шуғулланган, турмуш буюмлари ясаган. Дастлаб факат кун кечириш учун қилинган меҳнат кейинчалик, каттароқ мақсадни, бойлик орттириш учун амалга оширилиб хатто, X асрларда йирик харбий қўшинларни, миллионлаб халқларни буюмлар, анжомлар билан таъминлай оладиган ишлаб чиқариш сохалари даражасигача тараққий этди.
XII-XV асрларда Мовароуннахр ва Хуросонда хунар илми, кўлами ривожланиши энг юқори поғонага кўтарилди. Ҳар бир халқ ота-бобосидан мерос бўлиб, авлоддан-авлодга ўтиб келаётган ўзининг тарихий-маданий бирлиги билан ажралиб, ўзига хос хусусиятларни сақлаб келган. Ўзбеклар ҳам шулар жумласидандир. Республикамиз худудида ўтказилган археологик тадқиқотлар шуни кўрсатадики, хунармандчилик бу ерларда икки минг йиллар олдин ривожланган. Бу даврда синфий жамият пайдо бўлиб, йирик меҳнат тақсимоти негизида хунармандчилик мустақил соҳа бўлиб ажралиб чиққан.
IX-XII асрларда хунармандчилик кенг ривожланиб, халқимизнинг хорижий давлатлар билан иқтисодий-маданий алоқалари авж олган. Айрим манбаларга асосланиб шуни айтишимиз мумкинки, 32 хил ҳунар тури мавжуд бўлган аҳоли яшайдиган жойни шаҳар деб аташган. 1897 йили биринчи аҳоли рўйхати вақтида катта шаҳарларда ахолининг кўпчилик қисми хунармандлар хисобланган.
Хунармандчиликнинг қадимий даврларда энг кўп тарқалган тури темирчилик, заргарлик, мисгарлик ва туникасозлик бўлган. Хозиргача кенг тарқалган қадимий касблардан бири ёгоч буюмлари ясаш ҳунармандчилигидир. XX аср бошларида тикув машиналарининг пайдо бўлиши билан янги хунармандчилик касби-машинасозлик юзага келди. Ўзбекларнинг энг кенг таркалган уй касбларидан бири дўппидўзликдир.
Булардан ташқари, хунармандлар теридан ҳар хил буюмлар ясаганлар, пойафзалчилар ўз махсулотларини шахар ва қишлоқларда юриб ахолига сотганлар. Нонвойлар, қандолатчилар ва қассоблик хам хурматли касблардан бири бўлиб уларнинг дўконлари хар қадамда учраган. Катта тўй-маъракалар ўтказиш одати махсус ошпазлик касбини юзага келтирган.
Касб-хунар эгаллашнинг ахамияти тўғрисида комусий олим Абу Али ибн Сино (980-1037) нинг асарларида кўрамиз. Унинг фикрича болага ёшлигидан бирор касб-хунарни ўргатиш лозим. Бола касб-хунарни маълум даражада ўзлаштириб бўлгандан сўнг ўз касб-хунаридан хаётда фойдаланиш, яъни халол мехнат билан мустақил ҳаёт кечиришга ўргатиш керак.
Умумий ўрта таълим мактабларида ўқувчиларни касбга йўналтиришнинг илмий-педогогик асосларини ишлаб чиқиш лозим.
Бунинг учун қуйдаги камчиликлар бартараф этилмоғи лозим.
- ҳозирги кун талаблари асосида ихтисосликлар классификаторини ишлаб чиқиш;
-танлаш меъзон ва меъёрларини ишлаб чиқиш;
-касб танлаш характери бўйича ахборотни талаб даражасида бўлиши;
-танлаш натижалари бўйича тезкор алоқанинг ўрганилиши.
Касб танлаш учун ўқувчи ўз имкониятларини бахолай олиш кўникмасига, яъни ақли, қизиқиши, ҳар хил касблар бўйича билими, бу касбларнинг имкониятлари, келажаги ҳакида маълумотга эга бўлиши керак.
Шахсда касбга йўналтиришни махсус илмий амалий фаолият оркали амалга оширилади, ўқувчиларнинг инсон сифатида шаклланиш босқичларида шахс ва жамиятга ягона бир тизим сифатида қаралади, ўтиш даврида бозор иқтисодиёти муносабатлари талаблари инобатга олинади.
Касбга йўналтиришни шакллантиришнинг қуйидаги воситалари мавжуд:
- касбий ахборот ва таълим тарбия;
- ўқувчи кизикишларини ўрганиб бориш ва махорат билан ўстириш;
- касбий маслахат;
- касб танлови;
- касбий мослашиш.
Кўрсатилган воситалар касбга йўналтириш мазмунининг асосини ташкил этади.
Ўқувчиларни касб танлашга тайёрлигини кўрсатувчи меъзонлар қуйидагилардан иборат:
когнитив (ахборотга эга эканлиги);
касбга қизиқиш меъзони.
Изланишлар натижасида касб танлаш (йўналтириш) бўйича алохида Давлат таълим стандарти ишлаб чиқилиши ва у қуйидагиларни ўз ичига олиши лозим:
-ўкувчиларни касб танлашга йўналтиришга тайёрлашнинг ёш боскичлари мазмуни:
а) кичик ёшдаги(I-IV синфлар);
б) ўрта ёшдаги(V-VII синфлар);
в) катта ёшдаги ўқувчилар(VII-IX синфлар).
Изланишлар натижаси шуни курсатадики, мактаб ўқувчиларининг 50 фоизи индивидуал касб консултациясига мухтож. Буларга куйдагилар киради:
- у ёки бу сабаб мустақил касб танлай олмайдиган ўқувчилар;
- ота-оналари билан зиддият пайдо бўладиган ўқувчилар;
- ўзининг танлаган касб йўлининг тўғрилигини исбот қилиш истагида бўлган ўқувчилар.
Шу сабабли хам мактаб касбга йўналтириш кабинети туман касбга йўналтириш ва психологик педогогик ташхис маркази билан биргаликда касбга оид консултация ишларига алоҳида эътибор билан ёндашишни талаб этади.
Умумий ўрта таълим мактабларида ўқув методик кабинети ташкил этиш касбга йўналтириш бўйича амалий ишларнинг моддий базасини яратиш ва мустахкамлашдаги дастлабки муҳим кадам хисобланади.
Хулоса қилиб шуни айтиш мумкинки, касб танлаш ишига нисбатан куйиладиган энг мухим талаб-ўқувчиларнинг юксак даражада фаол бўлиши лозимлигидир, бу фаоллик касбий тарбия, касб танлаш негизларини шакллантириш хисобига таъминланади. Меҳнат ўқитувчилари профдиагностика хамда профконсультацияга тайёргарлик кўрган бўлсалар ва бу ишни ўз вақтида ўтказсалар, ўқувчиларнинг фаоллиги ортиб касб танлаш борасида ҳам яхши натижага эришадилар.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР:
Юнусов М.Р. Махсус мактабларда ҳунармандчиликка босқичма-босқич ўқитишнинг илмий – методик асослари. Пед. Фан. Ном. Дисс., автореферат, 1998 й.
Раззоқов Б.Х. Миллий қадриятлар воситасида бўлажак ўқитувчиларнинг касб маданиятини шакллантириш. Муғаллим ҳам узликси билимлендириў. Нукус-2021. № 3/3. 52-54 б.
Avazbaev A.I.
Ph.D. Associate Professor of TSPU named after Nizami
(Tashkent, Uzbekistan)
Kurbanov P.Z.
KSPI teacher
(Kokand, Uzbekistan)
Seitnazarov Zh.K.
student of TSPU named after Nizami
(Tashkent, Uzbekistan)
QUESTIONS OF CORRECT
VOCATIONAL GUIDANCE OF PUPILS
Abstract: this article discusses the most important job requirements for choosing a profession.
Keywords: vocational diagnostics, vocational consultation, cognitive, handicraft
Номер журнала Вестник науки №7 (52) том 1
Ссылка для цитирования:
Авазбаев А.И., Курбанов П.З., Сейтназаров Ж.К. МАКТАБ ЎҚУВЧИЛАРИНИ КАСБ ТАНЛАШГА ТЎҒРИ ЙЎНАЛТИРИШ МАСАЛАЛАРИ // Вестник науки №7 (52) том 1. С. 10 - 15. 2022 г. ISSN 2712-8849 // Электронный ресурс: https://www.вестник-науки.рф/article/5970 (дата обращения: 19.04.2024 г.)
Вестник науки СМИ ЭЛ № ФС 77 - 84401 © 2022. 16+